Θα προσέξατε πως σπάνια ντουμπλάρω ένα θέμα. Για τον Εφραίμ το κάνω επειδή αισθάνομαι πως πρέπει να επιχειρήσω μια μεγάλη παράκαμψη. Οχι, δεν ξέρω εν τω βάθει την υπόθεση που τον οδήγησε σε προφυλάκιση, αλλά είναι σπουδαίο μη αφήσουμε τα χρυσόβουλα στη μακαριότητά τους.
Το βυζαντινό κράτος έπαιρνε έναν πληθυσμό και τους οικισμούς που κατοικούσε, τους ονόμαζε «ρίζα χωρίου» και μετρούσε με απογραφείς «το έχει τους». Πάνω σε αυτήν την περιουσία, κοστολογούσε όλα τα επιμέρους στοιχεία μιας οικογένειας: αριθμό μελών, ιδιόκτητα και προικώα ακίνητα, ζωντανά και κήπους, χωράφια και αμπέλια. Κατέληγε σε έναν ετήσιο φόρο που ήταν άθροισμα δεκάδων τελών. Συχνά, αυτός ο φόρος πήγαινε στο Δημόσιο, ενώ πολύ συχνότερα σε κάποιον «δικαιούχο» (προνοιάριο) είτε κοσμικό είτε εκκλησιαστικό είτε καλογερικό. Υπήρχε περίπτωση, όπως συνέβη με την Ιερισσό και το Γομάτι, ο οικισμός να πληρώνει σε δύο ή σε δεκαδύο αφέντες. Αλλά δεν υπήρχε μια περίπτωση στο εκατομμύριο αυτός ο φόρος να σήμαινε ιδιοκτησία. Αυτήν την απλή αλήθεια την ήξεραν οι πάντες, γι' αυτό και, όταν έδειχναν ένα αυθεντικό ή πλαστό δημόσιο έγγραφο, δεν το βασάνιζαν πολύ: το βυζαντινό κράτος προστάτευε γενικά τα εισοδήματα, εκτός κι αν περνούσε μεγάλα ζόρια. Αλλά πουθενά στον ντουνιά δεν ήταν «νόμιμο» κάποιος να κατέχει μια μεγάλη λίμνη σαν τη Βιστονίδα. Αν τώρα τύχαινε προσωρινός αυθέντης κάνας Σέρβος σαν τον Ούγκλιεση, οι καλόγεροι «φόρτωναν» κάμπους και βουνά έξτρα στα δημόσια έγγραφα, όπως έκαναν με τους Σέρβους ηγεμόνες. Με τους Οθωμανούς, κι όσο η Θεσσαλονίκη αμυνόταν κατεχόμενη από τους Βενετούς, οι Αγιορείτες πήραν εγγύηση από τον Μουράτ ότι ορθώς κατέχουν τα κτήματά τους. Ολοι οι Αγιορείτες. Οι Θεσσαλονικείς καλόγεροι, απεναντίας, επειδή κατακτήθηκαν, έχασαν και τα μοναστήρια και τα κτήματά τους. Η Βλατάδων εξαιρέθηκε για άλλους λόγους.
Εκμετάλλευση υδάτων για βιβάρια ήταν συνήθης. Το χωριό Δοξόμπους, παραλίμνιο, ανήκε στη Λαύρα, και οι περισσότεροι κάτοικοι είχαν γρύπους για τους οποίους πλήρωναν φόρο. Το Βατοπέδι είχε κτήμα στο Περιθεώριο, παλαιά Αναστασιούπολη, και άλλα βιβάρια εκ των οποίων το ένα ήταν στο Πόρτο Λάγος. «Είχε» σημαίνει «μπορούσε να λειτουργήσει». Δε σημαίνει «κατείχε».
Αυτά, φίλοι αναγνώστες, να τα σκέφτεστε σε συνθήκες μεγάλης οικονομικής περιστολής, που άγγιζε τη φτώχεια. Ακόμη κι αν το Βατοπέδι έπαιρνε άδεια να ανταλλάξει τα βιβάρια της Μπουρούς, οι απογραφείς του καιρού δεν κατείχαν την τεχνολογία του θαύματος των άρτων. Οι απογραφείς θα μετρούσαν κεφάλια ανθρώπων που δούλευαν γρύπο, κοιτάζοντας τον τιμοκατάλογο του κήνσου. Αν ο κάθε γρύπος φορολογούνταν με ένα δουκάτο το χρόνο, και οι γρυπιώτες ήταν εξήντα, η ανταλλάξιμη ποσότητα ήταν εξήντα δουκάτα, δηλαδή όσο δύο ισόγειες κατοικίες με αυλή, δύο δωματίων εκάστη, κοντά στην Εγνατία της Θεσσαλονίκης, η κοντά στα τείχη της. Αν ανταλλασσόταν γη, υπολογίστε τη σπόριμη δυο νομίσματα το στρέμμα.
Επομένως, αν το πλούσιο και ανειλικρινές ελληνικό κράτος, που έδωσε σε μονές δικαίωμα να συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράμματα και να ανταλλάσσουν ανταλλαγές που βγάζουν μάτι, θέλει να ιδρυθεί σύγχρονο κόμμα Ναπαίων, με ρωσόφιλους ηγέτες και πιστό εκογικό σώμα, μάλλον το κατάφερε. Αλλά ας αφήσει τους αυτοκράτορες στην ησυχία τους
