Έχω λαλήσει με το θράσος κάποιου Στέλιου Χαραλαμπόπουλου να αποκαλεί την τελευταία του ταινία ῾
ντοκυμαντέρ῾, ενώ πραγματεύεται μια φανταστική συνάντηση Καβάφη-Πεσσόα.
Περισσότερο έχω λαλήσει με τους κριτικούς, που το έχαψαν ουσιαστικά αδιαμαρτύρητα, και με το επίσημο κράτος, που τίμησε την ταινία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2009 με το
Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποιότητας (τι ωραίος και κενός τίτλος!) ως
Ταινία Τεκμηρίωσης (παρντόν;)
Διαβἀζω τον Ι. Ζουμπουλάκη στο Βήμα της 12 Μαρτίου:
Βέβαια, δεν μπορείς να παραβλέψεις το γεγονός ότι η λέξη «ντοκυμαντέρ» αποπροσανατολίζει. Πολύς κόσμος θα βγει από την αίθουσα πεπεισμένος για μια γνωριμία που δεν έγινε ποτέ, ενώ στην πραγματικότητα η μόνη έρευνα τεκμηρίωσης που έγινε αφορά τη μελέτη του έργου των δύο ποιητών. Εχει όμως σημασία η ετικέτα μιας ταινίας, αν λειτουργεί αποτελεσματικά; (Απάντηση: Ναι αγόρι μου, έχει.)
Διαβάζω τον Ν. Φένεκ-Μικελίδη στρην Ελευθεροτυπία της ίδιας μέρας:
Το ερώτημά μου πάντως παραμένει: σε μια περίοδο που η ελληνική κοινωνία κατατρύχεται από πλείστα κοινωνικά και πολιτικά θέματα (από την εξαφάνιση του Αλεξ, τη δολοφονία του 15χρονου νέου, την αστυνομική βία, την υπόθεση της Κούνεβα, για ν' αναφέρω μόνο μερικά από τα πιο πρόσφατα), μήπως το ντοκιμαντέρ χρειάζεται ν' αλλάξει κατεύθυνση; (Απάντηση: Κι εσείς γιατί καταπιέζετε τους νέγρους;)
Αλλά ας ακούσουμε την άποψη του κ. Χαραλαμπόπουλου για την ταινία του και το είδος γενικότερα:
― Η ταινία δεν είναι δραματοποιημένο, αλλά μυθοπλαστικό ντοκιμαντέρ. Σκέφτηκα ότι από την ξερή παράθεση γεγονότων ή την ανάγνωση ποιημάτων, θα ήταν πιο ενδιαφέρον να παρασύρουμε τον θεατή σ' ένα παιχνίδι με σασπένς κι αφηγηματική ευλυγισία. Γιατί ακόμα και το πιο άμεσο τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ δεν είναι παρά μια συγκεκριμένη οπτική πάνω στην πραγματικότητα, μια ερμηνεία της. Έτσι εφηύραμε τον Βασίλη Καπόπουλο, τον ναυτικό-μάρτυρα, που μας προσφέρει τη δική του «αληθινή» εκδοχή, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα μιαν άλλη, ενδιαφέρουσα κατά τη γνώμη μου διάσταση. Πόσες αόρατες, μικρές ιστορίες δεν συμβαίνουν δίπλα μας καθημερινά και, καταδικασμένες στη λήθη, δεν καταγράφονται ποτέ από την επίσημη Ιστορία; (Αθηνόραμα)
― Νομίζω πως η εξέλιξη της τεχνολογίας σε συνδυασμό με τις πιο ευέλικτες συνθήκες παραγωγής- σε σχέση με τις ταινίες μυθοπλασίας- απελευθερώνει τους δημιουργούς και τους επιτρέπει με τους λιγότερους δυνατόν συμβιβασμούς να υλοποιήσουν τα οράματά τους. Το γεγονός πως στο ντοκιμαντέρ βρίσκει θέση το απρόβλεπτο, συχνά και το άρρητο, είναι αυτό που το διαφοροποιεί από τις «ταινίες με υπόθεση» και το φέρνει πιο κοντά στην ποίηση. (Τα ΝΕΑ)
Αντίστοιχα λέει και στην
Αυγή, σε συνέντευξη στον Κ. Τερζή:
Το ερώτημα που αναδύεται μέσα από την κινηματογραφική προσέγγισή σου είναι παλιό, αλλά εξακολουθεί να ζητά απάντηση: τι είναι τελικά μυθοπλασία και τι ντοκιμαντέρ;
― Χωρίς να θέλω να δογματίσω, κατά τη γνώμη είναι λανθασμένη η άποψη που επικρατεί ότι το ντοκιμαντέρ είναι μια αντιγραφή της πραγματικότητας. Ότι υπάρχει δηλαδή μια «ουδέτερη» πραγματικότητα και ο δημιουργός καλείται απλώς να την αποτυπώσει. Η συνέπεια αυτής της άποψης είναι ένα αποτέλεσμα ημιτελές και ανάπηρο. Ο καθένας μας προσλαμβάνει την πραγματικότητα με μια σκευή εμπειρική, συναισθηματική, γνωστική που κουβαλάει. Το πού θα τοποθετήσω τη μηχανή μου, τι θα κρατήσω στο μοντάζ… Υπάρχει ένα υποκείμενο εν τέλει, που δεν μπορείς να το αγνοήσεις. Θα έλεγα πως μοιάζει λίγο - πολύ με τη δουλειά ενός ιστορικού με τα αρχεία… Ανάλογα πώς είναι διαμορφωμένος αυτός, θα επιλέξει από το υλικό, θα κρίνει και θα ερμηνεύσει…
Σύμφωνοι, αλλά εάν είναι τελικά και το ντοκιμαντέρ ένα είδος μυθοπλασίας, σε τι διαφέρει από τις «καθαρά» μυθοπλαστικές ταινίες;
― Διαφέρει στο ότι δεν υπάρχει τόσο έντονα η μέγγενη της μυθοπλασίας. Θα έλεγα, διακινδυνεύοντας, ότι η ταινία μυθοπλασίας έρχεται πιο κοντά στο μυθιστόρημα ενώ το ντοκιμαντέρ βρίσκεται πιο κοντά στην ποίηση - με την έννοια ότι πολλές φορές εμπεριέχει το απρόβλεπτο, που το ίδιο μπορεί να δημιουργήσει κάποιες ποιητικές εντάσεις.
Φφφφφσσσσσςςς, λέω εγώ. Σοφιστείες της κακιάς ώρας. Μόνον ένας πλήρως ατάλαντος, ένας τελειωμένος hustler θα κοπίαζε τόσο για να δικαιολογήσει την απάτη που καλύπτει την ανεπάρκειά του. Με αυτό το σκεπτικό ΟΛΕΣ οι ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ είναι ντοκυμαντέρ, ο όρος ακυρώνεται, συνεπώς να επιστρέψετε παρακαλώ τις επιχορηγήσεις...
Αντίστοιχη επιχειρηματολογία είχα βρει προ ετών στην απέλπιδα προσπάθεια του Άρη Μαραγκόπουλου να δικαιολογήσει τη μετάφραση που έκανε στη
Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού στα... Νέα Ελληνικά:
Όποιος μεταφράζει ενδογλωσσικά αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα ότι η παλαιότητα και η συγχρονία, η δημοτική και η καθαρεύουσα, το αμετάφραστο ή μη δοσμένου λογοτεχνικού ύφους, όλα αυτά τα περί τη γλώσσα θέματα, όταν συζητάμε για τη λογοτεχνικότητα και την ανάγνωσή της στο σήμερα, συνιστούν έλασσον πρόβλημα. Το μείζον πρόβλημα είναι η επικοινωνία του αναγνώστη με όλες τις δυνάμεις φανερές και κρυφές (κυρίως τις δεύτερες) του λογοτεχνικού κειμένου. Οι αποδόσεις αν εισφέρουν σε κάτι είναι αποκλειστικά σε αυτό: στην ουσιαστικότερη επικοινωνία του εικονόπληκτου Σήμερα με τη λογοτεχνικότητα του Χθες. Όποιος δεν καταλαβαίνει αυτή την απλή αλήθεια είναι ή τυφλωμένος από τον ψευδολόγιο φονταμενταλισμό του ή δεν αγαπάει πραγματικά τα κλασικά κείμενα.
Έτσι λοιπόν. Ευτυχώς που βρέθηκε ένας Χριστιανός να πει τα πράγματα με τ’ όνομά τους! Και τώρα ένας δεύτερος! Εϊμαστε όλοι μας παρωχημένοι και προσκολλημένοι στο παρελθόν. Μόνη μας ελπίδα είναι να ασπαστούμε τις φωτισμένες ερμηνείες που μας προσφέρουν αυτοί οι υψιπετείς υπηρέτες του πνεύματος, και αν τυχόν ανοίξουμε το λεξικό και δίπλα στο λήμμα
ντοκυμαντέρ δεν δούμε την ερμηνεία «τ
αινία του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου»... να το κάψουμε το ρημάδι. Κι αυτό ξεπερασμένο είναι.
