Βλέμματα που σε λίγο θα συνυπάρξουν μ'έναν ακόμη πιό οικείο,πιό στενό, πιό κοντινό τρόπο, ματιές που μετά απο λίγο θα έχουν εμπλακεί σε εντονότερες, πιό παθιασμένες, πιό περιπαθείς και, σίγουρα , σε πιό διεισδυτικές δραστηριότητες...Αυτή είναι η κρυφή αλλά και ουσιώδης θεματική τών περισσότερων ηθογραφιών τού σχετικά άγνωστου στην Ελλάδα αλλά κοσμαγάπητου και εξαιρετικά ραφινάτου ζωγράφου τού Ολλανδικού Χρυσού Αιώνα, τού Gerard Terborch.
Gerard Terborch:Η υποδοχή τού αρραβωνιαστικού
Η Ολλανδία, σα το πρώτο στέρεα δομημένο αστικό κράτος είναι εκείνο που, στα πλαίσια τής λατρείας τού οργανωμένου, αναγνώρισε την εξειδίκευση σε κάθε τομέα δραστηριότητας είτε αυτή είναι η λειτουργία τών οίκων ανοχής είτε ζωγράφων που εξειδικεύονταν με την απεικόνιση τών δραστηριοτήτων σ'αυτά τα "σπίτια" . Στη πραγματικότητα το μεγαλύτερο μέρος αυτού που λέμε Ολλανδική ηθογραφία δεν είναι παρά σκηνές μπορντέλλου. Η έκπληξη που μπορεί να δοκιμάζετε διαβάζοντας το δεν υπήρξε λιγότερη και σε μένα όταν το πρωτόμαθα. Σκέψου τώρα αυτές οι εκλεπτυσμένες, εράσμιες δέσποινες, αυτές οι πρωτεξαδέλφες τών πριγκηπισσών και τών μαρκησιών τού Sir Anthony van Dyck, νάναι σκυλιασμένες εταίρες, όχι μόνο στο κοσμοπολίτικο Αμστερνταμ αλλά και στο επαρχιακό Leyden ή το Delft!
Sir Anthony van Dyck
Έτσι κι αλλιώς η ζωή, σα πιστό αντίγραφο τής τέχνης, δεν είναι παρά μόνο το φαινόμενο ενός επιφαινόμενου, είναι μιά συνεχής θεατρική παράσταση εν εξελίξει. Και αυτό που μοιάζει νάναι αυτό, κάλλιστα και άνετα μπορεί να είναι κάτι άλλο, όχι λιγότερο από όσο το άλλο μπορεί μιά χαρά να είναι και αυτό. Οι συμβάσεις υποδοχής ενός ξένου πάνω κάτω είναι ίδιες είτε υποδεχόμαστε το φίλο τού πατέρα μας ή το πελάτη μιάς ώρας. Πάνω σ'αυτά τα αδιόρατα όρια, που τόσο μαεστρικά μάς πασσάρει η ζωή, δημιουργήθηκε και η σύγχυση για το τί ακριβώς αναπαριστούν αυτές οι σκηνές αστικής κομψότητας.
Gerard Terborch:Η σύσταση
Ο καλόγνωμος και απονήρευτος ακόμη 19ος αιώνας είδεστην εικονοποιΐα τού Τέρμπορχ την "Επιστροφή τού αρραβωνιαστικού" απ'το πόλεμο,"ταχυδρόμους να φέρνουν γράμματα","πατρικές συμβουλές" και διάφορά τέτοια όμορφα, ηθικοπλαστικά και πατριωτικά. Όταν όμως ένας συντηρητής ανακάλυψε ανάμεσα στο δείκτη και τον αντίχειρα τού εκ τών πρωταγωνιστών τού πιό διδακτικού έργου τού Terborch,τη πολυύμνητη "Πατρική Συμβουλή",το λαμπύρισμα ενός χρυσού νομίσματος, τότε το αξιακό οικοδόμημα που είχαν κτίσει πάνω στην Ολλανδική ηθογραφία πολλοί εμπνευσμένοι συγγραφείς (ανάμεσα τους κορυφαία θέση κατέχει ο Γκαίτε) κατέρρευσε με την ορμή που πέφτουν τα μεσοφόρια όταν η αδημονούσα πελατεία κρεμάει την ηθική της στην εξώπορτα για να μπεί να "ξαποστάσει". Απο τότε οι συντηρητές δε προλαβαίνουν να μαζεύουν (σα τη βαρυόμοιρη τη Δανάη!) τη χρυσή βροχή τών νομισμάτων και οι εικονογράφοι βρίσκουν όλο και νέα σεξουαλικά υπονοούμενα σε λογής συμπεριφορές και αντικείμενα μέσα στα έργα. Ανασύρθηκαν παλιές ,πικάντικες ιστορίες, ανέκδοτα και παροιμίες και γενικά όλόκληρη η ολλανδική εθνογραφία στάθηκε στο πλευρό αυτής τής νέας και τελεσίδικης ως φαίνεται ερμηνείας τής ολλανδικής ηθογραφίας. Έτσι εκεί που το σκυλί έπαιζε το ρόλο τού συμβόλου τής συζυγικής πίστης μεταπήδησε στον πικάντικο ρόλο τού συμβόλου τής λαγνείας και προς επίρρωση οι εθνολόγοι θυμήθηκαν τη κλασσική ολλανδική παροιμία: "Κατά τη κυρά και το σκυλί της". Ή η σεβάσμια γερόντισσα με τη συγκαταβατική της παρουσία και τη παραινετική της συμπεριφορά αποδεικνύεται μιά ανελέητη όσο και επιδέξια προαγωγός.
Gerard Terborch:Πατρική παραίνεση
Σε σχέση με όλους τούς άλλους ηθογράφους τής Ολλανδικής σχολής ο Τέρμπορχ ξεχωρίζει για τη πολύ εκλεπτυσμένη, χαμηλόφωνη ψυχολογική παρατήρηση, το διακριτικό του χιούμορ, την οικονομική χρήση τών συμβολισμών και φυσικά για τίς καθαρά τεχνικές του ποιότητες και αρετές που δεν είναι άλλο απο τη δεξιοτεχνία στην υπηρεσία τής αφήγησης. Μπροστά του όλοι οι σύγχρονοί του ομότεχνοι του, Metsu,Mieris,Steen,Hooch, εξαιρετικοί καλλιτέχνες καθεαυτοί, μοιάζουν χοντροκομμένοι και επιδερμικοί. Αν αδικείται ο Τέρμπορχ είναι γιατί συνήθως τον συγκρίνουν με τον Βέρμεερ και στη σύγκριση αυτή χάνει κατά κράτος απο το σίγουρα υψηλότερο υφολογικό -αλλά και ηθικό- κόσμο τού δεύτερου.
Frans van Mieris:Σκηνή μπορντέλλου(προσέχτε το ζευγάρι τών σκυλιών στο δεύτερο πλάνο που προεικάζει τί θα συμβεί στο ζευγάρι τού πρώτου πλάνου και που θα σχολιαστεί ανάλογα απο τη προαγωγό και τη λεκανατζού΄-ή μήπως επίδοξο πελάτη;- στο τρίτο πλάνο!)
Το περίεργο είναι οτι ακόμα κι όταν η ολλανδική ηθογραφία λογαριάζονταν σαν ηθικοπλαστικού περιεχομένου εικόνες, χωρίς την ελάχιστη νύξη σε ασελγή ερωτική δραστηριότητα,δηλαδή εξωσυζυγική, κατάφερνε μέσω μιάς αναντίλεκτα διαισθητικής αμοιβαιότητας να επηρεάζει ζωγράφους μεταγένεστερων εποχών και άλλων τόπων.Απο το ροκοκό μέχρι τον ιμπρεσσιονισμό κι απο το Παρίσι μέχρι τη Βενετία τού Πιέτρο Λόνγκι είχε πιά υποδόρια εγκατασταθεί η ερωτική δυναμική τής ολλανδικής ανηθικογραφίας.
Edouard Manet: Nana/1877
