Το 1816 η Γαλλία -και μαζί της ο κόσμος όλος- μάθαινε για ένα συγκλονιστικό γεγονός που άφησε άφωνους όλους όσους το άκουσαν: στ'ανοιχτά της Μαυριτανίας, απόνα πλοίο που βυθίστηκε, ανέβηκαν σε μιά σχεδία καμιά 150αριά άνθρωποι, απ'τους οποίους κατάφεραν τελικά να επιβιώσουν οι 15, αφού πρώτα επιδόθηκαν στη ταπεινοτικότερη τών πράξεων που ο άνθρωπος μπορεί να καταφύγει: το κανιβαλισμό. Ένα αγγλικό πλοίο τους περισυνέλεξε κι απο κεί η ιστορία έτρεξε κι εφτασε ως τις μέρες μας, φέρνοντας όμως ένα πρόσθετο φορτίο, πέρα απο το ειδησεογραφικό ας πούμε. Τη δημιουργία  από το Ζερικώ(Theodor Gericault 1791-1824) ενός μνημειακών διαστάσεων έργου (5Χ7 μέτρα περίπου!) που σήμερα βρίσκεται στο Λούβρο. Το έργο αυτό είναι γνωστό σαν  "Η σχεδία τής Μέδουσας"(Μέδουσα ήταν το όνομα του καραβιού που βυθίστηκε).


Η ομορφιά, η αναπαραστατική τών δραματικών στιγμών ένταση και η καινοτόμα διατύπωση τού έργου είναι γνωστή και εν τέλει προφανής, ειδικά γιά όποιον έχει βρεθεί μπροστά στο ίδιο το έργο. Εμείς αυτή τη φορά δε θα εστιάσουμε στο καθαυτό αισθητικό στοιχείο τού πίνακα αλλά στο ηθικό του που δεν είναι κάτι άλλο παρα η αισθητική διατυπωμένη αλλιώς.
 
Προσέχτε: το έργο οργανώνεται σαν δυό αλληλοτεμνόμενες πυραμίδες (δέστε το σχεδιάγραμμα που σήκωσα απο τη Wikipedia).

Στη κορυφή της πυραμίδας του δεύτερου πλάνου, (του μπλέ στο σχεδιάγραμμα μας) στέκεται ένας άνδρας με τόνα πόδι πάνω σ'ενα βαρέλι και με τ'αλλο,χαμηλότερα, σ'ενα ξύλινο κιβώτιο,υποστηριζόμενος ταυτόχρονα απο πίσω του απο ένα σύντροφό του. Νεύει ένα μαντήλι κάπου στο βάθος του ορίζοντα όπου προφανώς ΄κατα την αφήγηση βρίσκεται η αγγλική φρεαγάτα που τελικά έσωσε τους ναυαγούς.

Η διπλή πυραμιδωτή οργάνωση τής εικόνας δεν είναι καθόλου τυχαία (πώς θα μπορούσε άλλωστε;). Είναι ένας ευφυής τρόπος να φανεί η κλιμάκωση ή καλύτερα η αποκλιμάκωση προς τα κάτω τών αντοχών και της δύναμης στα καταπονημένα αυτά σώματα,κάποια απ'τα οποία στέκονται παράμερα στη βάση,στην άκρη της σχεδίας, άψυχα ή ξέπνοα, στο μεταίχμιο της ζωής και του θανάτου. Ο μόνος αποφασιστικά κάθετος άξονας σ'αυτή τη καταιγίδα πλάγιων και διαγώνιων αξόνων (που συμβολίζουν την εξάντληση και την λιποψυχιά) είναι ο μαύρος άνδρας που κουνά το λιωμένο,όλο ξεφτια κουρέλι προς το πλοίο που θα τους λυτρώσει. Είναι ό μόνος που έχει τις δυνάμεις να σταθεί σταθερά όρθιος απέναντι στην ελπίδα,ο μόνος που την ατενίζει με ζέση,με ασβεστο σθένος και  ανυποχώρητη ορμή βλέμματος. Η φιγούρα του σώματος του έχει σταθερό μέτωπο στο στόχο τής λύτρωσης. Ενώ με τον ένα ή τον άλλο τρόπο όλοι μάς δείχνουν στοιχεία του προφίλ τους, μόνο ο- εκ τών πραγμάτων-  καπετάνιος πιά αυτής της σχεδίας δεν έχει μάτια ή νού για να "ποζάρει" γιά το ζωγράφο. Έχει επικεντρωθεί στο σκοπό και σ'αυτόν μόνο. Πεισματική προσήλωση στο ζωτικό στόχο και τίποτε άλλο.

Εξαρχής ο Ζερικώ συνέλαβε τη φιγούρα αυτού του ανώνυμου ήρωα έτσι, δηλαδή ανώνυμα, δηλαδή απρόσωπα, όπως έτσι εξάλλου συνηθίζονταν με τα πρόσωπα της φυλής τους όταν εικονογραφούνταν στην Ευρωπαϊκή ζωγραφική. Κι όμως ό,τι εικονογράφησε ο Ζερικώ βασίστηκε σε αληθινά ντοκουμέντα αυτής τής δραματικής ιστορίας και στην οποία αναγνωρίζονταν, από όλους, στον ανώνυμο αυτό νέγρο, ο κρίσιμος και σωτήριος ρόλος της τελικής σωτηρίας αυτών που επέζησαν πάνω στη σχεδία της "Μέδουσας". Γι'αυτό και η τοποθέτησή του σε τόσο στρατηγική θέση στην όλη σύνθεση του πίνακα. Είναι ο πραγματικός και τελικά ο μόνος αληθινός πρωταγωνιστής του έργου, αφού ακόμα και το κατάρτι, με το ισχνό και ανεμοδαρμένο ιστίο, πλαγιαστό παρουσιάζεται λες και είναι κι αυτό ξέπνοο και αποκαμωμένο. Η συμβολική αυτή καθετότητα είναι λοιπόν,προγραμματικά, ένας ειδικός φόρος τιμής που απένειμε ο ζωγράφος στη ρωμαλέα και γενναία φύση του νεαρού αυτού αγοριού και, μέσω αυτού, στην ίδια τη φυλή του.

Υπάρχουν ντοκουμέντα που πιστοποιούν ακριβώς τη φύση αυτής της αφιέρωσης που δε είναι φιλολογικού απλώς χαρακτήρα αλλά εξικνείται ως τη πρώτη και για πρώτη φορά στην ιστορία τής ανθρωπότητας καταγραφή συγκροτημένης, συνειδητής αντιρατσιστικής πρωτοβουλίας εκ μέρους του Ζερικώ και κάποιων φίλων του διανοουμένων (κυρίως εκδοτών), με αίτημα τη κατάργηση τής σκλαβιάς και τής εμπορίας μαύρων δούλων που συστηματικά η Γαλλική αποικιοκρατία ευνοούσε και ενεθάρρυνε.
 
Το σπουδαίο λοιπόν αυτό έργο ξεπερνά κατα πολύ τα όρια μιάς αισθητικά άρτιας καταγραφής ενός εκτάκτως δραματικού γεγονότος και γίνεται ένα υπέρτατο ηθικό μανιφέστο, το πρώτο αντιρατσιστικό εικονογραφικό  μανιφέστο. Δεν είναι περίεργο ότι το εργο αυτό στεγάζεται στην ίδια ακριβώς αίθουσα κατάντικρυ σε ένα άλλο εικονογραφικό μανιφέστο, την "Ελευθερία που οδηγεί το λαό" του Ντελακρουά, που ενώ σε μιά πρώτη ανάγνωση (κατά γράμμα ανάγνωση) είναι ένα μανιφέστο τών πολιτικών ελευθεριών, στη πορεία  υιοθετήθηκε απο το φεμινιστικό κίνημα σαν το κατεξοχήν εικονογραφικό μανιφέστο της χειραφέτησης τών γυναικών. Τί άλλο είναι μιά άφοβη γυμνόστηθη γυναίκα  απέναντι στον ήλιο; απέναντι στον άνδρα;


Τώρα που ετοιμάζονται οι άμυνες τής Ευρώπης κόντρα στις σχεδίες τών απελπισμένων που ζώνουν τα παράλια της Μεσογείου-και τα δικά μας φυσικά-θάπρεπε να μη ξεχαστεί αλλά αντίθετα να θυμηθούμε  αυτή την θλιβερή αφορμή για τη δημιουργία αυτού του βιβλικών ηθικών διαστάσεων αριστουργήματος. Οι ειδήσεις για μερικές εκατοντάδες πνιγμένους στα παράλια μας περνάνε σε εντελώς δεύτερη μοίρα την ίδια στιγμή που το γιώτ του κάθε τρελλο-μυκονιάτη φιγουράρει πρωτοσέλιδο με τη λιπόμυαλη πραμάτεια του. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μιά τάση άρσης πολλών κατακτήσεων, κοινωνικών ή πολιτικών. Η πορεία μοιάζει οπισθοδρομική, σταθερή πρός άρση όλο και πιό προηγούμενων ακόμη κατακτήσεων. Πάμε προς το 1789 λοιπόν; Η ρωμαλλέα και στιβαρή κατασκευή τής πλάτης του νεαρού νέγρου, του σωτήρα τόσων λευκών λιποψυχισμένων σωμάτων ας είναι ο τοίχος που θα σταματήσει αυτή η δειλή και άνανδρη υποχώρηση της Ιστορίας.