Άντρας, γυναίκα, λόγος, θεός: η έκσταση σε αμηχανία

Η διαδικασία πτώχευσης χαράζει στη ψυχή του πτωχευμένου ένα μικρό σημαδάκι σπαραγμού. Ειδικά αν ο πτωχευμένος δεν βρίσκεται σε ηλικία που να μπορεί να μαζέψει τα κομμάτια του γιά ένα νέο ξεκίνημα.  Μιά τέτοια ήταν και η περίπτωση του Ρέμπραντ. Στα πενήντα του χρόνια θεωρούνταν ήδη αρκετά μεγάλος, γιά τα κριτήρια της εποχής, γιά να κάνει μιά καινούργια αρχή.


Αγαπώντας την γυναίκα σαν σεμνή ύλη εξιδανικευμένη εσωτερικά


 
Κι όμως, μπορεί επαγγελματικά να μην κατάφερε  να ανανήψει πιά ποτέ αλλά , σε μιά μοναδική γιά ολόκληρη την ιστορία της τέχνης έκρηξη δημιουργικότητας στοχαστικής και βαθειάς, είναι ακριβώς σ’αυτά τα μίζερα και στενάχωρα χρόνια, που έδωσε τα πνευματικότερα του έργα. Τις πιό εναργείς διατυπώσεις εσωτερικότητας και καρτερίας που δόθηκαν ποτέ σε μάτια που αναζητούν ένα βαθύτερο και ειλικρενέστερο αίσθημα

Η αφήγηση που συμπυκνώνει την ένταση του δράματος και η ηθική σαν διατύπωση αισθητική.

 

Παραδείγματα σαν του Ρέμπραντ είναι χρήσιμα γιά την αισθηματική μας αγωγή. Στην μικροϊστορία της σύντομης ζωής τους, ενώ αυτοί οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές τέτοιων δραμάτων ζούν την ταπείνωση και την ευτέλεια, σε μας που εισπράττουμε τη ζωή τους σαν υποδείγματα, μας γεννούν μιά συμπόνια υψηλή-όχι πονεσιάρικη και κατηχητίστικη-δηλαδή στοχαστική. Οι αντιξοότητες της ζωής τους είναι μέρος της μεγαλοσύνης τους και ενσωματώνονται στο καλλιτεχνικό προϊόν τους χειρονομιακά αλλά και σαν απαύγασμα ή μάλλον σαν αντανάκλαση απαυγασματος θεϊκού.
Οι σύνδικοι των Υφασματεμπόρων: κάπως έτσι πρέπει ναταν κι οι δικοί του...

 

Το έργο του Ρέμπραντ, ειδικά αυτό της τελευταίας περιόδου, είναι ουσιαστικά οι ηθικές παρακαταθήκες ενός πνεύματος υψηλόφρονος αλλά και ενδοσκοπικού. Που δεν έπεφτε ποτέ στη χαμέρπεια του φτηνού και του εύκολου. Κι ενώ δεν είχε σπουδαίο μορφωτικό επίπεδο, παρόλα αυτά παρουσίασε με το έργο του διανοητικά επιτεύγματα αντάξια ενός Πασκάλ ή ενός Κάντ. Σε επίπεδο λογοτεχνίας αντιστοιχεί ίσως με τον Σαίξπηρ ή τον Ντοστογιέφσκι-τηρουμένων των αναλογιών φυσικά-με την έννοια του βάθους που έφτανε η ενδοσκοπική θεώρηση του ψυχισμού των ανθρώπων και των μυστικών του αιτίων.

Οι αυτοπροσωπογραφίες του είναι μιά ενορατική αυτοβιογραφία

 

Οι λαοί μπορούν άραγε να ωφεληθούν ηθικά από τα δράματα των πνευματικών τους οδηγητών; Μπορούμε να κάνουμε αναγωγή ενός ατομικού δράματος και να το προβάλουμε στα πάθη ενός έθνους; Η γνώμη μου είναι πως ναι. Αρκεί να υπάρχει εκείνη η ηθική, μορφωτική η πολιτιστική αρματωσιά γιά να δεχτεί το δράμα σαν αφορμή λύτρωσης. Αυτό συμβαίνει μόνο σε έναν λαό που καθοδηγείται σωστά. Πρέπει να υπάρχει αντιστοίχιση της βίωσης ενός δράματος-αυτής της ύψιστης ηθικής περιβολής- και της συγκροτημένης καθηγεσίας του λαού. Έχω την εντύπωση ότι αυτό είναι ένα ζητούμενο στο καιρό μας. Μάλλον θα ζήσουμε το δράμα σε απελπιστική μοναξιά…