1

Οι αναγεννησιακοί άνθρωποι ανακαλύπτουν τον ιταλικό λαχανόκηπο

Η Μεσογειακή διατροφή θεωρείται πανάρχαια, αλλά όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις που «κάνουμε ιστορία», μεγάλο μέρος από αυτήν την βεβαιότητα είναι πολύ πρόσφατο. Είναι ένα κίνημα με βαθιές ιστορικές ρίζες, αλλά ξεχωρίστηκε από το παρελθόν του, όταν διαπιστώθηκε πως μεγάλο μέρος της μπορούσε να καλυτερέψει την ποιότητα ζωής του ανθρώπου που την ακολουθεί. Η Μεσογειακή διατροφή επίσης έχει προγόνους, προφήτες και δημιουργούς.

 

Θα αφηγηθούμε με απλό και κριτικό τρόπο την διαδρομή της Μεσογειακής διατροφής από τις ρίζες της, όταν κανένας δεν την έλεγε «μεσογειακή» έως το παρόν της, που δείχνει καθαρά πως πρόκειται για διατροφή με μέλλον.

 

Η ιδέα μιας διατροφής ιδιαίτερης, που ήταν φαινομενικά αντίθετη με τις απόψεις περί υγιεινής των αρχών του 20^ου αιώνα, παρατηρήθηκε από γιατρούς που πρόσεξαν ότι καταναλωτές λαδιού και άλλων ελαίων, παρουσίαζαν μειωμένο αριθμό παθήσεων της καρδιάς και άλλων συναφών, τρώγοντας λιτά, με λίγο κρέας και πολλά φρούτα και λαχανικά. Παράλληλα παρατηρήθηκε από άλλες αφορμές ένα «γαλλικό σύνδρομο»: πολλοί Γάλλοι που κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες ζωικού λίπους, όπως το λαρδί, αλλά ταυτόχρονα έπιναν κόκκινο κρασί τακτικά, δεν είχαν τις επιπτώσεις που οι υγιεινολόγοι ανέμεναν.

 

Αυτά, θα τα αφηγηθούμε ξεκινώντας από μια περίοδο-κλειδί για την κατανόηση των συμπεριφορών της δυτικής κοινωνίας. Συγκεκριμένα, θα ξεκινήσουμε από μια Ευρώπη που κατανάλωνε (στον κόσμο των ευπόρων και όχι μόνο) μεγάλες ποσότητες κρέατος και λίπους, ενώ πρακτικά αγνοούσε τα λαχανικά, τις σαλάτες και τα φρούτα. Μερικοί ιδιότυποι «αναγεννησιακοί» πολίτες, που είχαν καταγωγή ή εμπειρίες από την Ιταλία, έκαναν γνώστες στην βρετανική κοινωνία τον εύγευστο πλούτο των ιταλικών λαχανόκηπων. Υποστηρίζοντας την δημιουργία κήπων και την αλλαγή της τυπικής διατροφής, πίστευαν ότι ο βόρειος Ευρωπαίος ,όπως έπαιρνε μεγάλες «ποσότητες» έμπνευσης του ελληνορωμαϊκού πνεύματος και των επιτευγμάτων της νότιας Ευρώπης και του Βιβλικού κόσμου στην αρχαιολογία, την φιλοσοφία, τις επιστήμες και την τεχνολογία, έτσι ήρθε η ώρα να γευτεί τα γευστικά δώρα της νότιας Ευρώπης, ξεκινώντας από την Ιταλία.

 

Οι πρωτοπόροι αυτής της σειράς οδηγιών, φυτεύοντας κήπους με λαχανικά, εκδίδοντας τόμους με σαλάτες και επαίνους των γεύσεων των φυτικών τροφών, παρέμειναν άνθρωποι της εποχής τους: πολυταξιδεμένοι, γράφοντας συνεχώς επί παντός του επιστητού, γνωρίζοντας επιδραστικούς ευγενείς από τους οποίους ζητούσαν στήριξη και βοήθεια, έχουν αρκετές συγγένειες στο ύφος της ζωής τους.

 

Το 1546, 25^η Μαρτίου, στην Μόδενα γεννιέται ο Τζιάκομο Καστελβέτρο, γιός του τραπεζίτη Νικολό και της συζύγου του, Λιμπερτάτα Τασσόνι. Βρισκόμαστε στην όψιμη Αναγέννηση, έχει μόλις πεθάνει ο Λούθηρος, ενώ ο Μιχαήλ Άγγελος, αναλαμβάνει να ολοκληρώσει τον ναό του Αγίου Πέτρου. Οι Ισπανοί κατακτούν το Γιουκατάν, ενώ ο πλανήτης κυριαρχείται από την θέληση του Ερρίκου 8^ου, του Καρόλου του πέμπτου και του Ιβάν του Τρομερού.

 

Στα δεκαοκτώ του χρόνια, ο Τζιάκομο, μαζί με τον αδελφό του Λέλιο, φεύγουν από την γενέτειρα και δοκιμάζουν να εγκατασταθούν στον θείο τους Λουδοβίκο που ζει στην Γενεύη. Από τότε αρχίζουν τα ταξίδια του Τζιάκομο, ο οποίος επισκέπτεται πολλές χώρες και διαμένει σε πολλές πόλεις. Ώσπου να πεθάνει ο θείος του, έχει ήδη επισκεφθεί την Λυών, την Βασιλεία, την Βιέννη και την μικρή Chiavenna των Άλπεων. Θα παντρευτεί την Ιζόττα ντι Κανονίτσι το 1587, χήρα του επιφανούς διανοουμένου Θωμά Εράστου, του οποίου θα εκδώσει το έργο αργότερα. Ο Τζιάκομο έγινε προτεστάντης και αυτό του δημιούργησε προβλήματα:

Λαχανόκηποι του 18ου αιώνα στο Charlton park. H Αγγλία ήταν η τελευταία χώρα που ενδιαφέρθηκε για τον φυτικό της πλούτο. Οι κάτω χώρες και η Γερμανία είχαν από νωρίς ενδιαφερθεί για την καταγραφή και καλλιέργεια της τοπικής χλωρίδας και πολλών ειδών από άλλες χώρες, αλλά η βάση της διατροφής τους παρέμενε το κρέας, το ψωμί και βέβαια το αλκοόλ.

Όταν ο πατέρας του πεθαίνει, έτος 1578, επιστρέφει στην γενέτειρα και πουλάει την περιουσία του, αποφασίζοντας να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αγγλία, πράγμα που γίνεται το 1580. Ωστόσο, δεν διακόπτει τις περιηγήσεις. Τον βρίσκουμε στην Βασιλεία και στην Φραγκφούρτη, επισκέπτη των εκθέσεων βιβλίων, χάνει την γυναίκα του το 1594, βρίσκεται στην Βενετία το 1598, όπου σχετίζεται με Άγγλους που ζουν εκεί, όπως τον πρέσβη στην Βενετία και προλαβαίνει να επισκεφθεί την Δανία και την Σουηδία, όπου σχετίζεται με τον αρχιδούκα Κάρολο, μετέπειτα βασιλιά της χώρας. Περιοδεύει επίσης σε Γάλλια, Ελβετία, Γερμανία. Ο αδελφός του Λέλιο καταδικάζεται από την Ιερά Εξέταση και καίγεται στην πυρά στην Βενετία το 1609, ενώ και ο ίδιος προφυλακίζεται και κινδυνεύει επίσης. Τον σώζει ο σερ Ντάντλεϊ Κάρλτον, νέος πρέσβης της Αγγλίας, που προκαλεί διπλωματικό επεισόδιο. Ο Καστελβέτρο επιστρέφει στην Βρετανία, όπου είχε καλή φήμη ως διδάσκαλος των Ιταλικών και μέλος ενός κύκλου ευγενών. Είχε συνοδεύσει γιό ευγενούς σε επιμορφωτικό ταξίδι στην Ιταλία, κατι που αργότερα γίνεται κανόνας στο κίνημα των Ντιλετάντι. Δημοσιεύει και προσπαθεί να «υιοθετηθεί» από μέλη της ανώτερης αριστοκρατίας της χώρας με τα έργα του, ανεπιτυχώς, ώσπου πεθαίνει 21 Μαρτίου του 1616 μετά από μακρόχρονη αρρώστια.

 

Ωστόσο, αυτός ο αναγεννησιακός «άνθρωπος για όλες τις εποχές», έμεινε στην Ιστορία, ως ο συγγραφέας ενός βιβλίου που έγραψε στα ιταλικά με θέμα «Φρούτα, βότανα και λαχανικά της Ιταλίας». Εκδόθηκε στην Αγγλία το 1614, αφού κυκλοφόρησε ανάμεσα σε φιλαναγνώστες το χειρόγραφο. Το βιβλίο αυτό θεωρείται το πρώτο που γράφτηκε προς έπαινο της ιταλικής κουζίνας, το πρώτο που έχει πολλά στοιχεία μεσογειακής διατροφής, και όπως ομολογεί ο ίδιος, το έγραψε επειδή ξαφνιάστηκε από την περίσσεια λίπους και κόκκινου κρέατος που περιείχε η αγγλική κουζίνα. Ακόμη και ο επιρροές της από την Γαλλία και τις Κάτω χώρες ήταν κυρίως συνταγές κρέατος. Η έλλειψη φρούτων και λαχανικών ήταν απόλυτη. Η γνώση του Καστελβέτρο έχει δύο πηγές: ήταν ο ίδιος ένας έμπειρος κηπουρός και από την άλλη, ακονίζει στην αφήγηση τις μνήμες του από την παιδική του ζωή. Ας σημειωθεί πως την χρονιά που γεννήθηκε, κυκλοφόρησε η δεύτερη έκδοση του έργου του Ιερώνυμου Μποκ Kreutterbunch για την χλωρίδα της Γερμανίας. Η κοινωνία άρχισε να ενδιαφέρεται για τρόφιμα και φαγητά που επί αιώνες περιφρονούσε. Ένα βιβλίο που θεωρείται άκρως επιδραστικό για την γνωριμία του δυτικού κόσμου με την μεσογειακή διατροφή.

 

Τώρα θα ασχοληθούμε με τα κουκιά. Τα τρώμε στο τέλος του γεύματος με ένα αλμυρό τυρί από την Κρήτη ή την Σαρδηνία, ή αν δεν διαθέτουμε τέτοια τυριά, με παρμεζάνα και πάντοτε με πιπέρι. Αν δεν υπάρχει καθόλου τυρί, τα τρώμε αλατισμένα.
 

Όταν τα κουκιά σκληραίνουν, τα βράζουμε με νερό για να αφαιρέσουμε τους λοβούς και τους πετάμε. Μετά, βάζουμε τα σπέρματα σε ένα κουπάκι με λάδι ή φρέσκο βούτυρο, με γλυκά βότανα κομμένα πολύ λεπτά, με αλάτι και πιπέρι και τα μαγειρεύουμε σε χαμηλή φωτιά, και έχουμε ένα πράγματι γευστικό πιάτο.

Χάριν συντομίας δεν θα αναφέρω τα πολλά μοναδικά χαρακτηριστικά αυτού του είδους ,εκτός από ένα. Το άλευρο από κουκιά, είναι άριστο για να καθαρίζει ακαθαρσίες από το δέρμα, και οι κυράδες μας ,που είναι μη μου άπτου και σχολαστικές στα πάντα,  το χρησιμοποιούν στο λουτρό αντί για άλλο καθαριστικό, καθώς η σαπουνάδα που παράγεται είναι πάρα πολύ αποτελεσματική.

Πριν συνεχίσω, θα εξηγήσω τι εννοώ με τον όρο «γλυκά βότανα» , καθώς χρησιμοποιώ αυτήν την έκφραση συχνά. Αυτήν την ονομασία οι νοικοκυρές μας δίνουν σε ένα ειδικό μίγμα από μαϊντανό, σπανάκι, μέντα, ματζουράνα, βασιλικό και θυμάρι (κυρίως από τα δύο πρώτα, επειδή τα άλλα είναι εξαιρετικά μυρωδάτα) που πλένουν και κόβουν πολύ ψιλά. Αυτό το μίγμα βάζουμε σε πολλά πιάτα, ειδικά με φρέσκα κουκιά.

Όταν είναι σκληρά και ξερά, όπως γίνονται τα κουκιά με τον καιρό, τότε τα τρώμε με δύο τρόπους.

Μαγειρεύοντάς τα ολόκληρα, σε αλατισμένο νερό και προσθέτοντας λάδι και πιπέρι, τα λέμε fava de morti, φάβα των νεκρών. Μαγειρεμένα με αυτόν τον τρόπο σπανίως τα τρώει το αρχοντολόι, εκτός από την ημέρα που οι προληπτικοί παπιστές αφιερώνουν στους νεκρούς των, οπότε επικρατεί η συνήθεια να ετοιμάσει ο καθένας τεράστιες ποσότητες για να προσφέρει στους φτωχούς, με την σταθερή πίστη πως με τον τρόπο αυτόν ανακουφίζουν από τις υπερβολικές ταλαιπωρίες τους προγόνους τους που υποφέρουν στο Καθαρτήριο...

Ο δεύτερος τρόπος, καλύτερος και πιο συνηθισμένος, είναι να βγάζουμε τους λοβούς και να μαγειρεύουμε τα σπέρματα με νερό κι αλάτι, να προσθέτουμε λάδι και πιπέρι. Συχνά μαγειρεύονται με  φύλλα φασκόμηλου ή δενδρολίβανου, και τρώγονται ως ελαφρύ πιάτο τον χειμώνα.

Να κι άλλη συνταγή, που είναι αρκετά πιο εκλεπτυσμένη από τις άλλες δύο. Μαγειρεύεις τα κουκιά με νερό κι αλάτι και τα βάζεις σε πέτρινο γουδί με ελάχιστο από το ζουμί τους, και τα κοπανάς με ξύλινο γουδοχέρι ώσπου να γίνουν άσπρα ωσάν το χιόνι. Αυτήν την favetta, την «φαβίτσα» την σερβίρεις καυτή, με ελαιόλαδο, πιπέρι και καθαρές, πλυμένες σταφίδες. Αντί πιπέρι, πολλοί χρησιμοποιούν κανέλλα.
 

Με αυτόν τον πουρέ, οι κυρίες μας παρασκευάζουν πραγματικα νόστιμα γεμιστά ζυμαρικά, τα tortelli προσθέτοντας και πιπέρι. Κάνουν ένα εξαιρετικά λεπτό φύλλο και κόβουν πάνω του κύκλους σχηματισμένους από ένα γυάλινο ή ξύλινο ποτήρι και τοποθετούν μια κουταλιά πουρέ σε κάθε κύκλο ζυμαριού, προσθέτοντας λίγες σταφίδες, αν θέλουν. Παίρνουν μετά το καθένα στο χέρι και σχηματίζουν μια όμορφη μικρή μπορντούρα με τα δάχτυλα, πασπαλίζοντάς τα με αλεύρι. Αυτά τα tortelli κρατάνε οκτώ ημέρες και περισσότερο.

Όταν έρθει η ώρα να τα μαγειρέψουν, τα τηγανίζουν με λάδι και μερικοί τα παραθέτουν στο τραπέζι πασπαλισμένα με μέλι ή ζάχαρη. Αυτά τα τραγανά μικρά καλούδια είναι τόσο ελαφρά, ώστε κανένας δεν προσέχει τα πολύτιμά του δόντια μασώντας

O Castelvetro πεθαίνοντας άφησε μια ζωντανή συνέχεια. Έναν διάδοχο. Την 31^η Οκτωβρίου του 1620 γεννιέται στο Σάρεϊ και μεγαλώνει στο Σάσεξ ο John Evelyn, γιός ενός ευπόρου δημοσίου λειτουργού, Οι αντιστοιχίες είναι πάρα πολλές; Κι αυτός έζησε στην Ιταλία, κι αυτός συνόδεψε έναν γιό ευγενούς σε ταξίδι επιμόρφωσης. Παρακολούθησε μαθήματα Ανατομίας στην Πάδοβα και αγόρασε («για 150 σκούδα») τέσσερις τάβλες, η μία κατά παραγγελία του, που ονομάστηκαν αργότερα προς τιμήν του «οι τάβλες του Έβελυν» (Evelyn tables). Πρόκειται για ένα από τα μακάβρια, πλην εύλογα για την εποχή, έργα του πρώτου Μπαρόκ: χωρισμένα από το ανθρώπινο σώμα, το πεπτικό, το νευρικό, το φλεβικό κλπ σύστημα του ανθρώπου, προϊόν εξαγωγής του από ένα νεκρό σώμα, τοποθετημένα σε μια διάσταση 1,90 x 70 εκατοστά, και περασμένα με πολλές στρώσεις βερνικιού, είναι ένα από τα πρώτα δείγματα εποπτικής ιατρικής που σώζεται στις μέρες μας.

 

 

Ο ίδιος επίσης ήταν κάτοχος μιας αιγυπτιακής στήλης που είχε δώσει στον διαβόητο εκκεντρικό Αθανάσιο Κίρχνερ που δημοσίευσε το εύρημα στο έργο του Oedipus Aegyptiacus. O Evelyn έζησε τον αποκεφαλισμό του βασιλιά του, τον θάνατο του Κρόμουελ, την τελευταία πανούκλα του Λονδίνου και την μεγάλη πυρκαγιά που αφάνισε την πόλη το 1666. Αρκετά γρουσούζης. Υπήρξε συντάκτης ενός λεπτομερούς και διαφωτιστικού ημερολογίου, που μπορεί να συγκριθεί μόνον με το ανάλογο ημερολόγιο του συγχρόνου του Samuel Pepys.

 

Και ο Evelyn και ο Pepys δίνουν μια ακριβή και συναρπαστική εικόνα της βρετανικής κοινωνίας στα Καλεντάρια τους, Του Pepys το ημερολόγιο είναι πολύ περισσότερο «πολιτικό» και στραμμένο στην καθημερινότητα.

 

O Evelyn επίσης έγραψε και μετέφρασε έναν τεράστιο αριθμό βιβλίων. Ήταν φυσιοδίφης, επιχειρηματολόγησε για την ανάγκη να φυτευτούν στην Αγγλία χιλιάδες δέντρα, αλλά για την διατροφή που μας απασχολεί, ήταν ο συντάκτης του έργου Acetaria, a discourse of Sallets ήτοι «Λαχανικά, ήτοι πραγματεία περί των σαλατών».

Μαζεύεις τον καρπό φρέσκο, πριν σκληρύνει, πάντως όταν η δρύπη είναι ασπριδερή. Βούτηξέ τα σε πάρα πολύ νερό, να σκεπαστούν τελείως. Μετά βάζεις φωτιά, τα βράζεις, κι όταν μαυρίσει το νερό, να το χύσεις και βάζεις φρέσκο, το ξαναβράζεις και συνεχίζεις έτσι ώσπου να μένει καθαρό ενώ οι καρποί μαλακοί. Μετά, τους βάζεις σε καθαρό νερό της πηγής επί δύο ημέρες, και το αλλάζεις δύο ή τρείς φορές. Άστα να στεγνώσουν και στέγνωσέ τα με καθαρό πανί και βάλε τα σε γυάλινο βάζο με λίγα φύλλα καρυδιάς, άνηθο, μια σκελίδα σκόρδο, πιπέρι, ολόκληρο μοσχοκάρυδο και αλάτι. Αυτά τα βάζεις κάτω από κάθε στρώση καρυδιών, ώσπου να γεμίσει στα δύο τρίτα το βάζο. Στο τέλος, συμπληρώνεις με το καλύτερο ξύδι και το κρατάς καλά σκεπασμένο. Μπορεί να διατηρηθεί επί τρείς μήνες.

 

Και Κυνάρα (Carduus Sativus), ζεστή και στεγνή. Τα κεφάλια της χωρισμένα στα τέσσερα τρώγονται ωμά, με έλαιο, λίγο ξύδι, αλάτι και πιπέρι, και ταιριάζουν πολύ με ένα ποτήρι κρασί. Κατά τον δόκτορα Μάσετ, καλυτέρα στο τέλος του γεύματος.

Όταν είναι μικρές και μαλακές, καλύτερα να τηγανίζονται με φρέσκο βούτυρο και τρώγονται τραγανά με μαϊντανό. Αλλά γίνονται εξόχως νόστιμες και πολύ τονωτικές, όταν είναι ώριμες, οπότε και βράζονται κατά τα γνωστά. Οι καρδιές τους επίσης γίνονται πίττες, με μυαλά, χουρμάδες και άλλα πλούσια συστατικά. Στην Ιταλία ενίοτε τις ψήνουν στη σχάρα και καθώς ανοίγουν τα αγκάθια τους, τα περιχύνουν με φρέσκο και γλυκό λάδι, αλλά με μεγάλη προσοχή, επειδή αν κυλήσουν μέσα στα κάρβουνα, γίνονται κατάμαυρα. Αν γλυτώσουν απ΄αυτό, τα συνοδεύουν με χυμό πορτοκάλι και ζάχαρη.

Ξεφλουδίζουν το κοτσάνι το φθινόπωρο και τρώνε την ψίχα ωμή ή την ψήνουν στη σχάρα. Τα συντηρούν ολόκληρο τον χειμώνα, διαχωρίζοντας το εύσαρκο από τα φύλλα και μετά το ζεμάτισμα βάζουν κάθε  κεφάλι σε ένα πήλινο εφυαλωμένο κύπελλο. Το σκεπάζουν με φρέσκο λιωμένο βούτυρο, όπως κάνουν και με τα πουλερικά από το κυνήγι. Αν τις αποθηκεύουν περισσότερες, τότε σε μεγαλύτερο σκεύος εναλλάσσουν βούτυρο και κεφάλια ανά στρώμα.
 

Τους αρέσει επίσης να τα δένουν σε κρέμαση, βάζοντας ανάμεσα στις αγκινάρες ένα χαρτί για να μη έρχονται σε επαφή και τις κρεμάνε σε ξηρό μέρος. Θυμίζουν έτσι τουρσί.

 

…παράλληλα, εξετάζοντας τις συνήθειας διαφόρων αλλοθρήσκων εθνών, ειδικά του Ινδούς Βραχμάνους, τους σύγχρονους γυμνοσοφιστές, για να μη μελετήσουμε τους αρχαίους Αιγυπτίους ιερείς, που ακολουθούν τις οδηγίες του Ιδρυτή τους. Το κρέας, γνωρίζουμε πως είχε αποκλειστεί από τα δείπνα του Πλάτωνος, καθώς και του Πυθαγόρα, κατά τον Πορφύριο και τους μαθητές του, αν και με διαφορετικά επιχειρήματα. Ανάμεσα σε άλλους φιλοσόφους, ακούμε πολλά για τον Ξενοκράτη, τον Πολέμωνα και άλλους. Τα ίδια βρίσκουμε στον Κλήμη τον Αλεξανδρέα. Ο Ευσέβιος μνημονεύει περισσότερους: τον Ζήνωνα, τον Αρχίνομο, τον Φραάρτη, τον Χείρωνα και άλλους, που περιλαμβάνει ο Λαέρτιος. Εν συντομία, ήταν τόσο πολλοί, ειδικά του Χριστιανικού δόγματος, ώστε μερικοί πίστευαν, όπως οι ίδιοι οι αρχαίοι Πατέρες, πως η άδεια προς τον Νώε και τα παιδιά του να τρώνε κρέας δεν τους δόθηκε παρά σαν αποκήρυξη των συζύγων που υπήρχε στους Ιουδαίους, επειδή είχαν σκληρύνει την καρδιά τους, προκειμένου να ικανοποιήσουν μια γενεά που γκρίνιαζε μαρτυρημένα και απεχθάνονταν και το μάννα και τον άρτο που έπεφτε από τον ουρανό. Τόσο επαχθές ζήτημα είναι να υποταχθεί μια ανυπότακτη επιθυμία, αυτή που ο εξέχων Σενέκας δεν θεωρεί και τόσο δύσκολο στόχο. Μιλώντας για τον φιλόσοφο Σέξτιο και τον Σοσίωνα που απεχθάνονταν την σκληρότητα και την ακράτεια, επαινεί τα πλεονεκτήματα της διατροφής με βότανα και σαλατικά, ως ιαματικές και φυσικές άμυνες της Υγείας και άλλων αγαθών. Η αποχή από την κρεοφαγία δεν στερεί τον άνθρωπο σε τίποτε πάρεξ από την λεία, το αίμα και την καταβρόχθιση που οι λέοντες, οι γύπες, τα αγρίμια και τα πουλιά ασκούν. Η όλη επιστολή αξίζει να διαβαστεί, για την έξοχη σύσταση που παρέχει γι΄ αυτό και άλλα ζητήματα, όπως ότι από πολλές φασαρίες και ακρασίες, γέρος καθώς ήταν, ελευθέρωσε τον εαυτό του με την Συνήθεια και την Επιμονή. Σύγκρινε αυτά, με τους καθ υπερβολή πότες των ξενικών και εξωτικών ποτών.