3

Οι νηστείες στη διάρκεια του έτους

Νηστεία λέγεται η ολική ή μερικη αποχή απο την τροφή επι συγκεκριμένο διάστημα χρόνου, αλλα και η αποφυγή συστατικών μιάς συνταγής, όπως και η αποφυγή του μαγειρέματος σε μερικές περιπτώσεις .Νηστεία επιβάλεται γιά ιατρικους λογους ανάλογους με την λεγόμενη δίαιτα, αλλα εδώ μας απασχολεί η νηστεία που ορίζεται απο την Εκκλησία με συγκεκριμένους κανόνες. Ας σημειωθεί πως η νηστεία είναι βασική απόδειξη ομολογίας πίστης. Δεν δοκιμάζεται μόνον η πειθαρχία και η υπακοή του όντος σε κανόνες διαβίωσης, αλλα και θεωρείται πως η νηστεία βοηθά μιά προσωπικότητα να κερδίσει μάχες ενάντια στα ελαττώματά του, καθώς και στην άσκηση ενός διαλόγου με υψηλούς αξιακούς στόχους.

 

 Ουσιαστική πεποίθηση στον χώρο της εμπράγματης θρησκείας είναι πως όπως η έλλειψη ή απομείωση μιάς απο τιςπέντε αισθήσεις ενισχύει τις υπόλοιπες που απομένουν, πράγμα που οι άνθρωποι παρατήρησαν απο πολύ νωρίς στον ιστορικό βίο, παρομοίως η νηστεία οξύνει πτυχές του νοός και της αντίληψης του κόσμου , καθώς ο οργανισμός δεν απασχολείται με διεργασίες που τον φθείρουν και τον κουράζουν ή τον καθιστουν απαθή. Σε κάθε περίπτωση, λεγοντας «νηστεία» πάντα οι ιερείς εννοουν και άλλες μορφές δοκιμασίας άσχετες με το φαγητό. Τέτοιες δοκιμασίες ή ασκήσεις είναι η αποχή απο διάφορα πάθη, συμπεριφορές κατά συνανθρώπων, η αποφυγή μυστηρίων καθοσιωμένων απο την Εκκλησία και πολλά παρόμοια. Επι αιώνες, στα κατηχουμενεία, τους προνάρθηκες των ναών όπου είχαν χώρο γιά να λειτουργηθουν οι κατηχουμενοι, υπήρχαν παραστάσεις απο έντονα ηθικολογικά σχέδια που παρουσίαζαν διάφορα πάθη του ανθρώπου και αδυναμίες του χαρακτήρα του ,παραστάσεις στις οποίες το πάθος ιστορείται και διάφορες μορφές δαιμόνων επιχαίρουν γιά την ανθρώπινη πτώση.
 

Οι περισσότερες θρησκείες, δοξασίες, ακόμη και αιρέσεις, λειτουργούν συχνά με οδηγίες γιά την διατροφή των πιστών τους, οδηγίες που ενίοτε έχουν να κάνουν με την αναγκαστική αποχή απο φαγητό ένα μεγάλο τμήμα της ημέρας. Στον Χριστιανισμό, ο πρώτος νηστεύσας ήταν ο ιδιος ο Ιησους Χριστός, κατά την δοκιμασία του στην έρημο. Οι πατέρες και οι σύνοδοι ολοκλήρωσαν ένα σύστημα νηστειών γιά την Ορθοδοξία, που δεν έχει μεγάλες διαφορές στις χώρες όπου επικρατεί το ορθόδοξο δόγμα, εκτός απο μερικες περιπτώσεις που είναι ηπιότερες η αυστηρότερες οι προτάσεις του κλήρου.

Η ορθόδοξη ελληνική εκκλησία «απολύει» το πληρωμά της και του επιτρέπει να τρώει καθε τροφή σε περίπου 31 απο τις 52 εβδομάδες του χρόνου. Μικρές παραλλαγές οφείλονται στην ημερομηνία του Πάσχα που επηρεάζει ένα σύνολο κινητών εορτών.

 

Μέρος της νηστείας ως αγωγής διατροφικής είναι και η σπανιώτερη περίπτωση που σε μεγάλες εορτές , επιβάλεται συγκεκριμένη διατροφή, ή ακόμη και κατάργηση κάθε περιορισμου όπως συμβαίνει στις λεγόμενες «απολυτές» ημέρες όπου καθε είδους φαγητό επιτρέπεται. Η «άρτυσις» δηλαδή η «κατάλυσις» (κατανάλωση) συγκεκριμένων τροφών θεωρείται επιβεβλημένη όταν η Ορθοδοξία εορτάζει τις μεγάλες της στιγμές, θεωρώντας πως όποιος νηστεύει σε μιά Εορτή της Ορθοδοξίας, δεν ανήκει μάλλον στο πληρωμά της.

Τετάρτη και Παρασκευή

Νηστείες που είναι σταθερές στις 52 εβδομάδες του χρόνου, είναι σε γενικες γραμμές η νηστεία δύο ημερών της εβδομάδας, της Τετάρτης και της Παρασκευής. Απαγορεύονται φαγητά με λάδι και απαγορεύεται το κρασί. Φυσικα και το κρέας , αιματηρό ή όχι.Επιτρέπονται μόνον το ψωμί, τα λαχανικά και κάθε είδους καρπός, φρέσκος ή ξηρός. Είναι η πιό αυστηρή τακτική νηστεία.

 

Σε δώδεκα περιπτώσεις μεγάλων εορτών, η κατάλυση ψαριού είναι επιτρεπτή έως επιθυμητή, όταν  πέφτουν μέρα Τετάρτη ή Παρασκευή η 7^η Ιανουαρίου (Σύναξις Τιμίου Προδρόμου) 2^α Φεβρουαρίου (Υπαπαντή) 25^η Μαρτίου (Ευαγγελισμός) 24^η Ιουνίου (Γενέθλιο Προδρόμου) 29^η Ιουνίου (Πέτρου και Παύλου), 6^η Αυγούστου (Μεταμόρφωση), 15^η Αυγουστου (Κοίμηση Θεοτόκου), 8^η Σεπτεμβρίου(Γενέθλιο Θεοτόκου) ,14 Νοεμβρίου (Αποστόλου Φιλίππου) και 21 Νοεμβρίου (Εισόδια).

 

Ψάρι επιτρέπεται και στην Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής, και στην Τετάρτη της«απόδοσης του Πάσχα». Κι αυτό, επειδή οι ημέρες της Πεντηκοστής θεωρουνται ολες εορταστικες και δεν ισχύουν οι νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής.

 

Παρομοίως, υπάρχουν 62 εορτές, που εάν πέσουν Τετάρτη ή Παρασκευή, επιτρέπεται η κατάλυση λαδιού και κρασιού. Ισχύει όμως η αποχή απο το κρέας, τα αυγά, τα γαλακτερά:

 

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ: 11 Αγίου Θεοδώρου του Κοινοβιάρχου,16 Η Προσκύνηση του Αποστόλου Πέτρου,17 Αγίου Αντωνίου,18. Αθανασίου, 20 Ευθυμίου, 22 Αποστόλων Τιμοθέου και Αναστασίου, 25 Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, 27 Ανακομιδή λειψάνων Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, 30 Των Τριών Ιεραρχών. 

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: 8 Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτου,10 Αγίου Χαραλάμπους,11 Αγίου Βλασίου,17 Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος, 24 Ευρέσεις της Κεφαλής του Προδρόμου.  

ΜΑΡΤΙΟΣ: 9 Των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, 26 Σύναξη Αρχαγγέλου Γαβριήλ. 

ΑΠΡΙΛΙΟΣ: 23 Αγίου Γεωργίου, 25 Μάρκου, 30 Ιακώβου. 

ΜΑΪΟΣ: 2 Ανακομιδή Αγίου Αθανασίου, 8 Ιωάννου του Θεολόγου,15 Παχωμίου και Αχιλλείου, 21 Κωνσταντίνου και Ελένης, 25 Τρίτη Εύρεση της Κεφαλής του Προδρόμου. 

ΙΟΥΝΙΟΣ: 8 Ανακομιδή Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτου,11  Βαρθολομαίου και Βαρνάβα, 30 Σύναξη των 12 Αποστόλων. 

ΙΟΥΛΙΟΣ: 1 Αγίων Αναργύρων, 2 Κατάθεση Εσθήτος της Θεοτόκου, 17 Αγίας Μαρίνας, 20 Προφήτου Ηλιού, 22 Μαρίας της Μαγδαληνής, 25 Κοίμηση Αγίας Άννης, 26 Αγίας Παρασκευής, 27 Αγίου Παντελεήμονος. 

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ: 31 Τιμίας Ζώνης. 

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ: 1 Αρχή της Ινδίκτου, 6 Ανάμνηση του εν Χώναις θαύματος, 9 Ιωακείμ και Άννης, 13 Τα εγκαίνια του Ναού της Αναστάσεως, 20 Ευσταθίου, 23 Η σύλληψη του Τιμίου Προδρόμου, 26 Η μετάσταση Αποστόλου Ιωάννου.  

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ: 6 Θωμά, 18 Λουκά, 23 Ιακώβου του Αδελφοθέου, 26 Αγίου Δημητρίου. 

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ: 1 Αγίων Αναργύρων, 8 Ταξιαρχών, 12 Ιωάννου του Ελεήμονος, 13 Ιωάννου του Χρυσοστόμου, 16 Ματθαίου, 25 Αγίας Αικατερίνης, 30 Αγίου Ανδρέου. 

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: 4 Αγίας Βαρβάρας, 5 Αγίου Σάββα, 6 Αγίου Νικολάου, 9 Σύλληψη Αγίας Άννης, 12 Αγίου Σπυρίδωνος, 15 Ελευθερίου, 17 Προφήτου Δανιήλ , 20 Προεόρτια της Γεννήσεως.

 

Είναι οι νηστείες των Χριστουγέννων και της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Η πρώτη νηστεία , το «σαραντάμερο» ξεκινά 15 Νοεμβρίου και λήγει παραμονή Χριστουγέννων. Είναι σχετικά ήπια, αφου έως 17 Δεκεμβρίου επιτρέπεται το ψάρι, εκτός απο Τετάρτες και Παρασκευές. Απαγορεύεται το κρέας, τα γαλακτερά και τα αυγά. Ψάρι επιτρέπεται και την 21^η Νοεμβρίου ,στα Εισόδια. Κατάλυση λαδιού και οίνου επιτρέπεται απο 18 έως 24 Δεκεμβρίου ,εκτός απο Τετάρτες και Παρασκευές.

 

Η δεύτερη σταθερή περίδος είναι τον Δεκαπενταύγουστο. Δεκαπενθήμερη απο τέλος Ιουλιου.Καταλύουμε λάδι και οίνο μόνον Σάββατα και Κυριακές. Ανήμερα της Μεταμόρφωσης επιτρέπεται το ψάρι και το ίδιο ισχύει άν πέσει ο Δεκαπενταύγουστος Τετάρτη ή Παρασκευή.

 

To λιτό φαγητό μας είναι ωμό, δεν μαγειρεύεται, σε τρείς ημέρες σημαντικες: παραμονή Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου), του Σταυρου(14 Σεπτεμβρίου) και της Αποτομής της Κεφαλης του Προδρόμου (29 Αυγουστου). Αν πέσουν οι εορτές Σάββατο ή Κυριακή, επιτρέπονται τα λαδερά και το κρασί.

 

Η αρχαιότερη νηστεία είναι της Σαρακοστής, απο την Καθαρή Δευτέρα έως το Μεγάλο Σάββατο. Ειδικά το Μεγάλο Σάββατο είναι το μόνο Σάββατο του χρόνου που η νηστεία είναι αυστηρή.Η πρώτη εβδομάδα, λέγεται και «καθαρή» και νηστεύουμε αυστηρά. Λάδι και οίνο καταλύουμε μόνον το πρώτο Σάββατο και την πρώτη Κυριακή. Γενικά ολόκληρη την Σαρακοστή απέχουμε τις καθημερινές απο όλα και τα Σάββατα και Κυριακές επιτρέπεται λάδι και οίνος.

 

Η νηστεία αυτή χαλαρώνει την ημέρα των Σαράντα Μαρτύρων (λάδι και κρασί) ενώ στον Ευαγγελισμό (άν τύχει στη Σαρακοστή) και την Κυριακη των Βαϊων το ψάρι είναι αποδεκτό και εθιμικό.

 

Η άλλη «κινητή» νηστεία είναι των Αγίων Αποστόλων που εξαρτάται πάλι απο το Πάσχα στην αρχή της. Τελειώνει πάντα 28 Ιουνίου, αλλα αρχίζει υποχρεωτικά την Δευτέρα μετά την Κυριακη των Αγίων Πάντων. Καθώς με τις ρυθμίσεις του Πάσχα του νέου ημερολογίου, δεν υπάρχει περίπτωση αυτό το διάστημα να υπερβαίνει τις 30 ημέρες, έτσι, εάν το Πάσχα πέσει αργά, μετά την 5^η Μαίου, η νηστεία δεν ισχύει, αφου επικαλύπτεται πληρως απο την Πεντηκοστή. Εκτός απο Τετάρτη και Παρασκευή, στην νηστεία των Αγίων Αποστόλων επιτρέπεται το ψάρι. Ψάρι τρώμε και ανήμερα Πέτρου και Παύλου,αν πέσει Τετάρτη ή Παρασκευή.

 

Πρόκειται γιά χρονιάρες, επίσημες μέρες χαράς γιά τον πιστό, όπου είμαστε ελεύθεροι επί τρείς περιόδους, πλην Τετάρτης και Παρασκευής να τρώμε ό,τι θέλουμε: στο δωδεκάμερο, μεταξύ Χριστουγέννων και προπαραμονής των Φώτων, την εβδομάδα μετά το Πάσχα, ονομαζόμενη Διακαινήσιμο και την εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή και έως των Αγίων Πάντων.

 

Χαλαρότητα υπάρχει σε ολόκληρο το Πεντηκοστάριον, τις ημέρες μετά την Ανάσταση, όπου δεν υπάρχει αποχή απο λάδι και κρασί την Τετάρτη και την Παρασκευή.

 

Απολυτές είναι και οι τρείς εβδομάδες του Τριωδίου. Την πρώτη ,τρώμε τα πάντα, την δεύτερη, νηστεύουμε Τετάρτη και Παρασκευή, αλλα την Τρίτη, μετά την Κυριακη των Απόκρεω δεν τρώμε κρέας έως την Τυροφάγο και τρώμε ελεύθερα ψάρια, αυγά και γαλακτερά.

 

Ανεξάρτητα απο τις καθιερωμένες απο την Εκκλησία ημέρες, επιβάλεται νηστεία οποτεδήποτε απαιτηθεί ,είτε ως επιτίμιο εξομολόγησης, είτε λογω γενικού φόβου και επίκλησης της θείας Πρόνοιας απο τον κλήρο, είτε όταν κάνουμε «τάμα», αφιέρωση γιά κάποιο αίτημά μας. Φυσικά συνιστουν την νηστεία πρίν απο την Μετάληψη και τα μυστήρια της Εκκλησίας.

 

Στο σύστημα της νηστείας, περιλαμβάνονται και άλλες ενέργειες που ελεγχουν την παρόρμηση και την τάση για υπερβολη. Για πολλούς, απαραίτητο συμπληρωμα της νηστείας είναι η ολιγοφαγία, ακόμη και η αποχή από άλλες δραστηριότητες άσχετες με τα γεύματα που παίρνει κάποιος. Στην Ελλαδα εντούτοις, η νηστεία στάθηκε αφορμή για να αναπτυχθεί η εφευρετικότητα των κατοίκων, και η δημιουργία νόστιμων φαγητών που δεν στηρίζονται στα καθιερωμένα αρτύματα, δηλαδή στο κρέας, στα τυροκομικά, και στο ζωικό ή φυτικό λίπος. Η μεγάλη ποικιλία αρωματικων φυτών, η χρήση καρπών από την τοπική χλωρίδα κάθεπεριοχής και η σύνθεση απλων συστατικών σε γευστικές συνθέσεις, είναι ο στόχος των περισσότερων νηστίσιμων συνταγών. Όταν η γεύση δεν είναι πειστική, τα φυσικά αρώματα των μπαχαρικών συμπληρώνουν την έλλειψη. Οι ελιές προσφέρονται με πολλούς τρόπους , ακριβώς επειδή τρώγονται σε διάφορες μορφές επεξεργασίας. Η ποικιλία των χορταρικων ξεπερνά την φαντασία σε πολλά νησιά και ημιορεινές περιοχές. Αρχαίος λαός με πολλες γόνιμες επιμιξίες, οι Ελληνες εκμεταλλεύονται για την διατροφή τους την πλούσια γή, αλλα και την ερημιά, το ποτιστικό χωράφι αλλα και το ξερικό. Αιώνες εμπειρίας και τοπικών γεύσεων που είναι πλεον ονομαστές, συμπληρώνουν την γενικη εικόνα.