Ο Γιάννης Βαρβάκης, ο δικός μας, μου υπέδειξε ένα βιβλίο (Numbers Rule, του George Szpiro) για τα εκλογικά συστήματα. Μου το δώρισε κιόλας – αλλά ξεχωρίζω το «υπέδειξε» περισσότερο από το «δώρισε», γιατί δεν θα μάθαινα την ύπαρξη του βιβλίου χωρίς αυτόν, ενώ, αν τη μάθαινα, θα μπορούσα να το πάρω. Η σύγκριση γίνεται, νομίζω, ευκρινέστερη αν σημειώσω ότι ο ίδιος (ο Γιάννης, όχι ο Szpiro) μου είχε υποδείξει και άρθρο του «New Yorker» για το ίδιο θέμα, δίνοντάς μου φωτοτυπία του. Εκεί δεν θα έλεγε κανείς ότι «μου δώρισε» αντίγραφο του άρθρου, έτσι δεν είναι; Κι όμως αυτό συνέβη. Ωστόσο, θα υπογράμμιζε κανείς το σημαντικό: την υπόδειξη.
Στο βιβλίο αυτό ο Szpiro εκθέτει, για να μη σας κουράσω, ότι τα εκλογικά συστήματα δεν μπορούν να αντικρίσουν πλήρως την κλίμακα προτιμήσεων των ψηφοφόρων, ούτε καν να διασφαλίσουν ότι κάθε εκλογική περιφέρεια θα παίρνει πάντα τις έδρες που «δικαιούται». Η μαθηματική απόδειξη αυτής της αποτυχίας δεν είναι εύκολο πράγμα, η αποτυχία είναι όμως από μία πλευρά αυτονόητη, τουλάχιστον όσο δεν μπορούμε να μετρήσουμε την ένταση της προτίμησης των ψηφοφόρων και να κρίνουμε με βάση όχι μόνο το πλήθος τους, αλλά και την ένταση αυτή. Δεν υπάρχει σύστημα που να λέει ότι τον Κικίλια τον θέλει μεν μόνο το 30%, αλλά αυτό το 30% είναι τόσο πύρκαυλο, ώστε πρέπει να ξεπερνάει το 35% που ψηφίζει Σγουρό χωρίς όμως και να πολυσκοτίζεται. Ούτε, φυσικά, υπάρχει σύστημα που να μετράει αξιόπιστα ποιον υποψήφιο δεν θέλουν με τίποτε οι ψηφοφόροι, ώστε να απορρίπτονται κάποιοι εκ προοιμίου.
Τα ερωτήματα αυτά είναι σημαντικά, όπως σημαντικό είναι και το γιατί κάθε τόσο ένας Σαμαράς ή ένας Παπανδρέου θα μας εξωθούν να μην ψηφίσουμε γι’ αυτό που όντως κρίνεται (όπως π.χ. για έναν μπασκετμπολίστα β κατηγορίας –και, προσέξτε, είμαι Πανιώνιος- που εζήλωσε δόξα περιφερειάρχη), αλλά για το μνημόνιο ή το ασφαλιστικό. Και αυτό το εγγίζει ο Szpiro σημειώνοντας το φαινόμενο της «τακτικής» ψήφου: όπως π.χ. αν κάποιος είναι ΠαΣοΚ, αλλά ψηφίζει Κικίλια στον πρώτο γύρο με την ελπίδα να προκριθεί στον δεύτερο αυτός αντί του Δημαρά, ώστε τελικά να κερδίσει ο Σγουρός – το κάνει δε αυτό όχι επειδή προτιμά τον τελευταίο, αλλά για να μην υποστεί ήττα το ΠαΣοΚ.
Εκείνο που δεν θίγει το βιβλίο- και δυστυχώς το αντιπαρερχόμαστε συνήθως και στις δημοσιογραφικές προσεγγίσεις- είναι πώς αναδεικνύονται και πώς αποκλείονται οι υποψήφιοι. Τείνουμε να θεωρούμε ως κρίσιμο πρόβλημα το πόσο η ψήφος αντανακλά την προτίμηση μεταξύ των υποψηφίων, όχι όμως το ποιοι είναι αυτοί και μέσα από ποιους μηχανισμούς ξεπήδησαν. Στις ΗΠΑ, αν και πολύ σποραδικά, δημοσιεύονται πάντως κατά καιρούς ρεπορτάζ για το πόσα ικανά στελέχη των κομμάτων δεν εκθέτουν υποψηφιότητα ελλείψει χρημάτων ή για τα κομματικά φίλτρα που κλείνουν το δρόμο προς την υποψηφιότητα σε ανθρώπους χωρίς ισχυρές ενδοκομματικές συμμαχίες.
Στην Ελλάδα σχολιάζουμε συχνά την «κληρονομικότητα» των ηγεσιών και τις πολιτικές οικογένειες που κυριαρχούν στην κεντρική πολιτική σκηνή. Μία πρόχειρη ματιά σε τοπικά ψηφοδέλτια δείχνει ότι δεν είναι απαλλαγμένα από το φαινόμενο, ότι μπορεί κάποιος να είναι υποψήφιος επειδή είναι παιδί παλαιού …υποψηφίου, ότι η ενασχόληση με τα δημοτικά αντιμετωπίζεται –και αυτή- ως «καριέρα». Θα ήταν ενδιαφέρον να μάθαινε κανείς και ποιοι άλλοι είχαν γνησιότερη αγαθή προαίρεση να ασχοληθούν, αλλά δεν έφτασαν καν στην υποψηφιότητα…
