11η Σεπτεμβρίου
15.9.2008 - 4:06:52 PM
Με την αφορμή της 11ης Σεπτεμβρίου, διερωτώμαι αν υπάρχει μία-μόνο μία!- φωτογραφία που να συνοψίζει το γεγονός. Μπορεί το πολύ ειδικό , δηλαδή μια φωτογραφία που τραβήχτηκε μια ορισμένη στιγμή σε έναν ορισμένο τόπο, να εκφράσει κάτι γενικότερο και να το συνοψίσει;
Στη συγκεκριμένη περίπτωση της 11ης Σεπτεμβρίου η απάντηση είναι πολύ δύσκολο να δοθεί, τουλάχιστον καταφατικά. Είναι τόσο πλούσιο και τόσο ποικίλο το υλικό που βρισκόμαστε σε αντικειμενική αδυναμία ακόμα και να το συγκεντρώσουμε, πόσο μάλλον να το αξιολογήσουμε. Θέλει χρόνο αυτού του είδους η επιλογή όχι διαφορετικό από κείνο που θέλει και η ιστοριογραφία. Το γεγονός όμως παραμένει: η φωτογραφία θα είναι πάντα κάτι ειδικό. Αυτό θα είναι πάντα η αδυναμία της σε σύγκριση ας πούμε με τη ζωγραφική , που ακόμα κι αν ξεκινά με την αφορμή αυτού του ειδικού , έχει τον τρόπο, έχει διαμορφώσει μια γλώσσα που να ανάγεται στο γενικό π.χ. την αλληγορία. Πάρτε για παράδειγμα το διάσημο έργο του Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγώντας το Λαό». Στη συντριπτική τους πλειοψηφία όσοι ρωτηθούν για το τι απεικονίζει ο συγκεκριμένος πίνακας θα απαντήσουν (ακόμα και αρκετοί Γάλλοι ανάμεσα τους!): το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης, εννοώντας με αυτό εκείνη του 1789. Πόση όμως τελικά σημασία έχει ότι ,στη πραγματικότητα, απεικονίζονται τα γεγονότα της επανάστασης του 1830; Κατ’ εμέ καμία ή σχεδόν καμία. Γιατί με το έργο του αυτό ο Ντελακρουά δε συνόψισε μέσα από αλληγορικές ας πούμε τεχνικές απλώς τα γεγονότα του 1830 αλλά ολόκληρη την επαναστατική φάση που έζησε η Γαλλία από το 1789 μέχρι το μακρινό 1848! Αν το καλοσκεφθούμε πρόκειται για πολύ μεγάλο επίτευγμα .
Η φωτογραφία δε μπορεί να φιλοδοξήσει σε μια τέτοια χρονική άπλα, δε μπορεί να φιλοδοξήσει σε τέτοιο βεληνεκές χρόνου. Είναι δέσμια όχι μόνο του ρεαλισμού της που εκ των πραγμάτων δε μπορεί να μιλήσει αλληγορικά αλλά και της ίδιας της πραγματικότητας της, της στιγμής και του τόπου που τραβήχτηκε. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει εκ προοιμίου τη δυνατότητά της να συνοψίσει ένα κοσμογονικής σημασίας γεγονός. Κάνω μια αναδρομή στα γεγονότα της ιστορίας που συνοδεύονται και συντροφεύονται από τη φωτογραφική κάμερα. Είναι μόνο μία αυτή η φωτογραφία που καταφέρνει να συνοψίσει ένα πόλεμο παριστάνοντας απλά το πανηγυρικό τέλος του: «Η κατάληψη του Ράϊχσταγκ από τους Σοβιετικούς» του Jewgeni Chaldej. Και εδώ τι σύμπτωση; Μια σημαία (δηλαδή ένα αλληγορικό στοιχείο) να παίζει τον ίδιο πρωταγωνιστικό ρόλο όπως στο ζωγραφικό έργο του Ντελακρουά. Μοιάζει σαν η φωτογραφία αν θέλει να αποκτήσει αλήθειες μεγαλύτερου βεληνεκούς από τη στιγμή της, να πρέπει κάπως να υιοθετήσει μεθόδους της ζωγραφικής.
Η σημαία έχει πρωταγωνιστήσει και σε πολλές φωτογραφίες από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου. Βρίσκω όμως εντελώς άστοχη μια τέτοια εικονογραφία. Δέχομαι ότι συνειρμικά επιδρά θετικά, εμψυχωτικά στο θυμικό των Αμερικανών αλλά δεν συνοψίζει την ιστορική στιγμή, που ήταν ακριβώς μια στιγμή ήττας, δηλαδή μια στιγμή ταπεινωτικής υποστολής της σημαίας. Οι Αμερικανοί δεν έχουν μεγάλη και στέρεη παράδοση σε αυτό που λέμε εικόνα. Δεν είναι μέσα στο DNA τους η εικόνα , αφού κατά βάση είναι ένας λαός πουριτανικός ,δηλαδή προτεσταντικός, δηλαδή εικονοκλαστικός. Δεν είναι το φόρτε τους η μία και μόνη εικόνα παρεκτός κι αν είναι καρέ από κάποιο φίλμ. Θέλω να πω ότι δεν θα διατυπώσουν ποτέ μια τελεσίδικη γνώμη για το ποια εικόνα συνοψίζει την 11η Σεπτεμβρίου παρά όταν θα έχουν μια τελεσίδικη νίκη εναντίον εκείνου που τη προκάλεσε, και θα είναι αυτής της νίκης η εικόνα που θα μιλήσει για το 2001.
