Κουντέλκα (Α΄ μέρος)
28.9.2008 - 12:52:42 AM
Η τσέχικη φωτογραφία είναι ίσως η πιό συγκροτημένη εθνική σχολή φωτογραφίας παγκοσμίως. Εμοιαζε όμως ο πιό διάσημος τσέχος φωτογράφος να αφίσταται σημαντικά τών χαρακτηριστικών αυτής τής συμπαγούς εθνικής σχολής. Μιά πιό προσεκτική εξέταση τού έργου τού μεγάλου αυτού κεντροευρωπαίου και αληθινού ανθρωπιστή (όχι με τη κλαούρικη και μίζερη έννοια που τη πασάρουν οι λογής φωτο-ιεροκήρυκες), τού σεμνού και εκτάκτως λιγομίλητου αυτού διανοητή του φωτογραφικού μέσου, θα αποδείξει οτι τελικά δε πρόδωσε τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά τής τέχνης τής πατρίδας του.
Ο Κουντέλκα ξεκίνησε τη φωτογραφική του καρριέρα πάνω κάτω με τον ίδιο τρόπο που φαίνεται πως θα τη τελειώσει: με τα πανοραμικά. Στη τσέχικη φωτογραφία-αλλά και στη παγκόσμια- τα πανοραμικά είναι καθαγιασμένα απο τη τέχνη τού, επίσης τσέχου, Josef Sudek. Η επίδραση λοιπόν του μεγάλου ερημίτη τής φωτογραφίας του μεσοπολέμου ήταν καταλυτική στο νεοφώτιστο. Με μιά ουσιώδη-και αναπόφευκτη-διαφορά. Στο Κουντέλκα δεν έχουμε τον ονειρικό- γοτθικό πολλές φορές-ρομαντισμό τής Σουντέκειας εικονογραφίας αλλά ένα ρεαλιστικό - ή μήπως νατουραλιστικό; - γραφισμό. Η κάμερα τού Σούντεκ(μεγάλου φορμά) στέκονταν περήφανη και ασφαλής στο βαρύ ,ξύλινο τριπόδι της και αντίκρυζε ομιχλώδη θαλερά πάρκα,πέτρινους καθεδρικούς, λουσμένους στην αχλύ τού πρωϊνού φωτός, ξεχασμένα κοιμητήρια , σκηνογραφικής τελειότητας σοκάκια σε κάποιες απόμερες γειτονιές τής Πράγας ή-τελευταίο αλλά όχι έσχατο-το στούντιο του και τη μικρή φτωχική αυλή του με το πυκνοφυτεμένο κήπο. Ο Κουντέλκα αντίθετα, κρατώντας τη μηχανή στο χέρι, σέρνεται, τί λέω, σχεδόν κυλιέται στα χώματα, στα ρυπαρά πεζοδρόμια ,στη περιφέρεια τής ζωής, σε άνυδρες-και ψυχικά- εκτάσεις, σε ξεκοιλιασμένα τοπεία εργοταξίων, γενικά εκεί οπού στριμώχνεται το όριο του αισθήματος και τού βλέμματος. Περιέργως όμως δε βγαίνει μιζέρια απ'τις εικόνες του. Η ρωμαλεότητα τής φόρμας του ,με τα έντονα γραμμικά στοιχεία της και το εντελώς ιδιαίτερο τής ατμόσφαιρας ,που είναι ένας ελεγχόμενος- και καμιά φορά τρυφερός!- ζόφος, δημιουργούν μιά ευανάγνωστη,ήπια διατύπωση τού τραγικού. Στον Σούντεκ υπάρχει μιά γλυκειά μετάβαση στούς τόνους τού ασπρόμαυρου, χωρίς αυτό να σημαίνει οτι καραδοκεί και ο κίνδυνος μιάς ράθυμης , ροδαλής ονειροπόλησης. Στο Κουντέλκα τα αισθήματα είναι πιό τραχειά, πιό επιθετικά αλλά όχι ανελέητα και αχαλίνωτα ή κανιβαλικά, όπως συχνά συμβαίνει με πολλούς φωτογράφους του πρακτορείου Μαγκνουμ (το ξαναλέμε: τον σώζει η φόρμα του ,δηλαδή η στοχαστική του φύση ). Το μαύρο στη φωτογραφία τού Κουντέλκα δεν είναι απλά και μόνο ο κυρίαρχος τόνος τής εικόνας αλλά, με το ερεβώδες βάθος του, τη πλουτίζει εκφραστικά και διαστέλλει το ψυχισμό της εντός μας. Είναι αταλάντευτα,απαρασάλευτα, αδιαπράγμάτευτα και αποφασιστικά μαύρο, είναι ο υπερσυντέλικος τής φωτογραφικής του γλώσσας!
Με τα πανοραμικά του ο Κουντέλκα ανανέωσε μιά ριψοκίνδυνη φόρμα που πάντα ρέπει πρός το γραφισμό . Μη ξεχνάμε οτι ο διασημότερος γραφίστας τού Παρισιού, ο Αλφόνς Μυσά , που ήταν τσέχος και η επίδραση σε κάθε μορφή τέχνης στη γενέτειρά του ήταν καταλυτική, είχε ιδιαίτερη αδυναμία στις κάθετες στενόμακρες φόρμες απόπου και οι τολμηρότατες-αν και όχι πάντα επιτυχείς- απόπειρες τού Κουντέλκα . Ανανέωσε λοιπόν με ασυνήθιστη μαεστρία και σθένος το περιεχόμενο τής πανοραμικής εικόνας και εμπλούτισε με φαντασία το μορφικό της ρεπερτόριο.Κάτι μάλλον ασυνήθιστο για τούς φωτογράφους που πολύ σπάνια έχουν φορμαλιστικές ανησυχίες και προβληματισμούς. Ο Κουντέλκα είναι μία απο τις ελάχιστες εξαιρέσεις που ενώ δε χάνει ποτέ την ουσία του περιεχομένου και τού βαθύτερου νοήματος τής εικόνας του, μολοντούτο δε σταματά να διερευνά το σκεύος μεταφοράς αυτού τού νοήματος, που δεν είναι αλλο τι παρα η φόρμα στην πιό σύνθετη μορφή της,δηλαδή την απλότητα.
