Μοιάζει παράδοξο πώς μια εικονογραφία πλούσια σε στοιχεία ματαιότητας-με κυρίαρχο το στοιχείο του ρεαλισμού και της άρνησης τής εξαύλωσης-πώς λοιπόν μιά τέτοια εικονογραφία αγνόησε,σχεδόν σνομπάρισε το πιό θεαματικό συμβάν -με την εξαίρεση τής βασιλικού χαρακτήρα προσκύνησης τών μάγων- ολόκληρης της επίγειας ζωής τού Χριστού. Και μόνο ο τίτλος: "Η θριαμβευτική είσοδος τού Χριστού στα Ιεροσόλυμα" θάταν ικανός να σκορπίσει ρίγη συγκίνησης στούς γεμάτους φαντασία και αγάπη για το θεαματικό-Ιταλούς κυρίως-ζωγράφους. Και όμως αυτό το αβανταδόρικο θέμα τών Παθών τού Χριστού απουσιάζει απο την εικονογραφία-τη τόσο πλούσια,τη τόσο ποικίλη και τη τόσο εξαντλητική-τής ευρωπαϊκής ζωγραφικής απο τα μέσα τού 15ου αιώνα και μετά.
Η μόνη παρουσία αυτού τού θέματος είναι μεσα σε ευρύτερους αφηγηματικούς κύκλους τής ζωής και τών Παθών τού Χριστού. Έτσι οι πειστικότερες εικονογραφήσεις τού θέματος έχουν αποδοθεί απο τον Σιενέζο ζωγράφο Duccio di Buonisegna για το μεγάλο βωμό τού Μητροπολιτικού ναού τής Σιένα.,το συμπατριώτη του Simone Martini, τον Giotto στο κύκλο τοιχογραφιών του παρεκκλησίου Σκροβένι και τον Ντύρερ στη σειρά χαρακτικών τού "Μικρού Πάθους.
.jpg)
Duccio di Buonisegna
Στη περίπτωση τού Σιενέζου Ντούτσιο ντι Μπουονισένια-άμεσου διαδόχου της Βυζαντινής Παράδοσης και σχεδόν σύγχρονου με το μεγάλο μάστορα τών τοιχογραφιών τής Νέας Μονής Χώρας(Kariye camii) προετοιμάζεται θαρρείς το έδαφος για τη μεγάλη έκρηξη τής ιταλικής τέχνης που κορυφώνεται με τους θριάμβους τού Κάισαρα τού Μαντένια και φτάνει στα εντελώς θεατρικά αλλά μεγαλόπρεπα έργα με τούς θριάμβους τού Αννίβα ή τών Ρωμαίων αυτοκρατόρων του Τιέπολο. Τηρουμένως τών αναλογιών το έργο τού αρχαϊκότερου καλλιτέχνη είναι πολλαπλάσια πιό επιδεικτικό απότι το έργο μεταγένέστερων όπως τού Τζιόττο ή τού Ντύρερ. Κάντε ας πουμε σύγκριση με τη μνημειακών διαστάσεων τοιχογραφία τού Τζιόττο και δέστε πόσο πιό οικονομική είναι η όλη διαπραγμάτευση τού όρου "θριαμβευτική είσοδος". Η όλη σκηνή αναπαριστάται σχεδόν παρατακτικά,σε προφίλ και με τη συνήθη αυστηρότητα και οικονομία τού Τζιόττο. Οι νύξεις τού χώρου είναι οι ελάχιστες δυνατές και εξυπηρετούν μόνο στενά τις ανάγκες πιστότητας τής ευαγγελικής περικοπής.
Giotto
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το Ντύρερ όπου εδώ αυτή η αίσθηση τής οικονομίας είναι αφενός εσωτερική ανάγκη τών έτσι κι αλλιώς μικρών διαστάσεων τού χαρτιού όπου τυπώθηκε το χαρακτικό αφετέρου όλος αυτός ο ντυρεριανός κύκλος διακρίνεται για έναν ηθελημένα λιττό,δωρικό μινιμαλισμό.
Durer:Μικρό Πάθος
Γιατί συνέβη αυτό το εικονογραφικό πρωθύστερο; Πώς απο τη πλούσια,πανηγυρική εικονογραφία τής Εισόδου τού Χριστού στα Ιεροσόλυμα περάσαμε σ'ένα μετριασμό τού εικονογραφικού ενθουσιασμού που η σκηνή απο μόνη της υπέβαλλε και κατά κάποιο τρόπο απαιτούσε. Δέστε το μεγάλο βυζαντινό ψηφιδωτό απ'το καθεδρικό ναό τού Παλέρμο και συγκρίνετε την με όλες τις μεταγενέστερες.Η διαφορά είναι προφανής.
Βασιλικό Παρεκκλήσι,Παλέρμο:Βυζαντινό ψηφιδωτό
Το κλίμα εδώ-όπως και στη περίπτωση τού Ντούτσιο είναι έκδηλα πανηγυρικό και αληθινά ευφρόσυνο,διανθιζόμενο μάλιστα μ'ένα σωρό ανεκδοτολογικά στοιχεία που προσθέτουν στο πανηγυρικό κλίμα τής σκηνής. Γιατί λοιπόν αυτή η θεαματική διαφοροποίηση; Πώς αυτό το ασυνήθιστα θεαματικό εικονογραφικό θέμα-τόσο αγαπητό στην ελληνορθοδοξη παράδοση!- έχει σχεδόν εξαφανιστεί οριστικά απο την εικονογραφία τής Δύσης; Η δικιά μου-λίγο βέβηλη- εξήγηση είναι ότι η κίνηση αυτή τού Χριστού θεωρήθηκε ότι παρουσίαζε στοιχεία ματαιοδοξίας και αλαζονείας που οι πιετίστικες τάσεις τών σκληροπυρηνικών -ου μην και αρτηριοσκληρωτικών- θεολόγων τής Δυτικής Εκκλησίας θεώρησαν ασύμβατες για τον νουνεχή και ενήλικο πιά Ιησού Χριστό. 'Ετσι ενώ συγχωρούν ένα αμετροεπώς επιδεικτικό χριστουγεννιάτικο γκλάμουρ,με τούς βασιλείς και τούς μάγους να φέρνουν τα σκανδαλιστικά πλούσια δώρα τους η υποψία ότι η επιλογή τής αισθητικής τού θριάμβου που επέλεξαν ο Χριστός και οι μαθητές του για να μπούν στα Ιεροσόλυμα τους φαίνεται-και ποιός αμφιβάλλει ;-ότι είναι ασύμβατη με την εικόνα τής άκρας ταπεινότητας τού Χριστού έτσι όπως βιώνεται στη διάρκεια τής Μεγάλης Εβδομάδας. Κρίμα όμως γιατί η συγκεκριμμένη σκηνή θάταν πηγή για μεγάλης ευρηματικότητας εικονοποιία και τολμώ να πώ ότι ίσως εδώ θα μπορούσαμε νάχαμε τα πρώτα δείγματα όχι τόσο τού ρεαλισμού του Καραβάτζιο αλλά ακόμη και τού ίδιου του ιταλικού νεορεαλισμού ,στη ζωγραφική του όμως εκδοχή.
Το ιερατείο είναι σκληρό και τα δόγματα πρέπει απαρέγκλιτα να τηρούνται. Κανείς δε μπορεί να εξαιρείται απ'αυτό,ούτε ο Χριστός ο ίδιος.
Giambttista Tiepolo: Η προσκύνηση τών μάγων
Παράρτημα: Ξαφνικά κι εκεί που κανείς πιά δε θα το περίμενε,στα τέλη τού 19ου αιώνα ένας Βέλγος ζωγράφος,ο Τζέημς Ένσορ, θυμήθηκε αυτό το θέμα αλλά το επεξεργάστηκε με το δικό του,εντελώς ιδιοσυγκρασιακό τρόπο. Και μόνο ο τίτλος τού έργου δηλώνει αρκετά: "Η είσοδος του Χριστού στις Βρυξέλλες" και περισσότερο θυμίζει -θεματικά,όχι εικονογραφικά-τον εμπαιγμό τού Χριστού παρά τη θριαμβευτική του είσοδο στα Ιεροσόλυμα.
Το έργο αυτό-μνημειακών διαστάσεων,περίπου 4,5 μέτρα μήκος- θεωρήθηκε βάναυσα βλάσφημο και δε κατάφερε ούτε καν να εκτεθεί τη περίοδο τής δημιουργίας του. Είναι προφανής ο λόγος που ένα τέτοιο έργο δε θα γίνονταν εύκολα αποδεκτό στην αυστηρά καθολική κοινωνία τών Βρυξελλών, πολλώ μάλλον που εμμέσως πλήν σαφώς τη παραλλήλιζε με την αμνήμονα κοινωνία τών Ιεροσολύμων των χρόνων τού Χριστού.Ο ζοφερός κόσμος που περιβάλλει το χαμένο στο πλήθος Χριστό φοράει μάσκες που λίγο διαφέρουν και πολύ μοιάζουν με τα πρόσωπα τών ΄βασανιστών τού Χριστού που τον περιγελούν και τον εμπαίζουν όπως αποτυπώθηκαν απ'τον μεγάλο αιρετικό τής χριστιανικής εικονογραφίας ,τον Ιερώνυμο Μπος.
