Το στοιχείο εκείνο απ'το βιογραφικό του αμερικανού φωτογράφου Garry Winogrand (1928-1984) που συνήθως εντυπωσιάζει θετικά αυτούς που έρχονται σε μιά πρώτη επαφή με το έργο του ήταν ακριβώς που στο δικό μου μυαλό λειτούργησε απαξιωτικά. Και βέβαια σε συνδυασμό με αυτό καθεαυτό το έργο του. Πεθαίνοντας λοιπόν, λέγεται ότι ο Winogrand άφησε κάπου 300.000 φωτογραφίες αξεδιάλεκτες και 2.500 αρνητικά ανεμφάνιστα. Ξέρετε αυτό, με όρους αναλογικής φωτογραφίας, καλύπτει μιά πολύ μεγάλη χρονική περίοδο για ένα σώφρονα και στοχαστικό κατα τη διάρκεια τής λήψης φωτογράφο. Και να σκεφτείτε ότι εδώ έχουμε ακριβώς τη παραγωγή τής εντελώς τελευταίας, πριν την αρρώστια του, περιόδου.
Αυτού του είδους οι φωτογράφοι-μοτεράκια έχουν μιά κάποια φήμη-ειδικά στις ΗΠΑ,όπου η παραγωγικότητα είναι ένα ειδικά εύκολα μετρήσιμο μέγεθος και άρα ένα εύκολα εκτιμήσιμο και στο τέλος-τέλος κι ένα ζητούμενο,σε σύγκριση με το ασαφές και ριψοκίνδυνο τής ποιότητας και της αισθητικής- αλλά πρέπει κάπως να δούμε με την αναγκαία ψυχραιμία και απόσταση τη δουλειά τους καθεαυτή καθώς και το τρόπο που τη παρήγαγαν. Δε μπορεί να μείνει εκτός κρίσης αυτός ο τρόπος, αυτός ο άκριτος και μηχανικός και μάλιστα κάποια στιγμή ακόμα και μηχανιστικός τρόπος λήψης. Κανένα ιδεολόγημα δε μπορεί να διακαιολογήσει αισθητικά μιά δουλειά που παράγεται -εκ τών πραγμάτων- με απουσία αισθητικής πρόθεσης. Γιατί αν έτσι έχουν τα πράγματα νομίζω ότι καιρός είναι να μπούν στο μουσείο και οι λήψεις τών λογής καμερών που έχουν στηθεί στα μήκη, στα πλάτη αλλά και στα ύψη τών πόλεων και όχι μόνον.
Για να δούμε λοιπόν πώς δούλευε ο καλός μας φωτογράφος και ας κρίνουμε. Τράβαγε λοιπόν με ευρυγώνιο φακό 28 χιλιοστών, προεστιασμένο και πάντα με ασπρόμαυρο φίλμ στα 400 ΑSA. Αυτό σήμαινε ότι αυτόματα απαλλάσσονταν απο τη μέριμνα τής εστίασης αφού είχε εξασφαλισμένα εστιασμένο βάθος πεδίου απο πολλούς συντρέχοντες παράγοντες (ευρυγώνιος φακός+400 ASA+προεστιαση). Η εμμονική χρήση του ασπρόμαυρου τον απάλλασσε απο τη πρόσθετη μέριμνα τής χρωματικής ισορροπίας που τόσο απασχολεί ένα προσεχτικό φωτογράφο. Τί μένει για να φροντίσει πιά ο φωτογράφος; τη σύνθεσή του (κατά την άποψή μας τη κύρια φροντίδα κάθε σοβαρά σκεπτόμενου εικονοποιού) και τη σύλληψη ενός μινιμουμ αφηγηματικής κορύφωσης που θα λέγαμε πως είναι ο ορισμός του στιγμιότυπου.
Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι υπάρχουν εικόνες στο έργο του Winogrand με χαριτωμένα και χιουμοριστικά ,δηλαδή τερπνά, στιγμιότυπα. Και αυτά κατά την άποψή μας είναι ο "κράχτης" που ακόμα και σήμερα τραβούν τη προσοχή μερίδας φωτογραφόφιλων. Όμως ξέρετε το στιγμιότυπο είναι το ήσσον σε μιά φωτογραφία που επαγγέλεται τη καλλιτεχνικότητα. Και αυτό το ήσσον συμβαίνει να είναι και το πιό εύκολο να επιτευχθεί γιατί ο φωτογράφος μπαίνει απλά στο παιχνίδι της στατιστικής πιθανότητας. Αν κάποιος είναι φωτογράφος δρόμου και το μόνο που ζητά απ'το δρόμο είναι το στιγμιότυπο, ο δρόμος-αν ο φωτογράφος δείξει υπομονή και επιμέλεια στο κυνήγι,δηλαδή στίς σφαίρες-κλίκ που θα εξαπολύσει- ο δρόμος λοιπόν θα τον αποζημιώσει γενναιόδωρα.Για να το θέσω αλλιώς: με άλλες πιθανότητες ευστοχίας κινείσαι όταν χειρίζεσαι τριανταπεντάρι και με άλλες αν χρησιμοποιείς πολυβόλο! Αν λιγότερο κουτοπόνηρα συνειδητοποιημένοι περί τη "καλλιτεχνικότητα" αλλά εξίσου παραγωγικοί φωτογράφοι και σίγουρα σεμνοπρεπώς ανώνυμοι,παρουσίαζαν ωραία πακεταρισμένη τη δουλειά τους θα έστελναν τους λογής Winogrand απο το MoMA (Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης) σπίτι τους.
Στο βαθμό που η φωτογραφία του Γκάρυ Γουίνογκραντ αποτελεί διακαίωση ενός δροσερού, αφελούς φωτογραφικού πρωτογονου ερασιτεχνισμού θα συμφωνήσουμε μ'αυτή την αντίληψη. Απο αυτό το σημείο όμως ως την εξύψωση αυτού του εξώφθαλμα αντιστυλιστικού φωτογραφικού ύφους σε πρότυπο αισθητικό και στην θεσμική δικαίωση της ασυνταξίας σαν αγωγής εικονοποιητικής, η απόσταση που διανύεται είναι πολύ μεγάλη και αναντίστοιχη του βάρους που τελικά δεν έχει η άτεχνη τέχνη αυτού του είδους πεζοδρομιακής φωτογραφίας. Αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί στη τέχνη μας, ναι θα αγαπήσουμε την ελευθερία που προσφέρει ο δρόμος, τη ποιητική δύναμική που ανά πάσα στιγμή μπορεί να αποκαλύψει με τις απίθανης ωραιότητας ρίμες που δημιουργούν τα ονειρικής διαπλοκής στιγμιότυπα αλλά όλα αυτά συντεταγμένα μέσα σ'ενα αυστηρό και πειθαρχημένο περιβάλλον που δεν είναι άλλο παρά το υγιές για τη τέχνη περιβάλλον της φόρμας. Οι ασυνταξίες όταν συμβαίνουν μιά στις τόσες είναι χαριτωμένες,δροσερές και καμιά φορά ευπρόσδεκτες. Όταν όμως γίνονται κανόνας υποδηλώνουν τελικά αυτό που είναι: δηλαδή ασυνταξίες,δηλαδή αδυναμία έκφρασης συγκροτημένης,ευανάγνωστης και στοχαστικής. Δεν είναι καν διαδικασία αυτόματης γραφής. Είναι η ανάληψη τής πρωτοβουλίας απο τη μηχανή πιά και η μετατροπή του φωτογράφου σε απλό χειριστή μιάς συγκεκριμμένης μηχανής που κατά σύμπτωση λέγεται φωτογραφική, ενώ κάλλιστα θα μπορούσε νάναι και θεριζοαλωνιστική ας πούμε. Με το καταιγιστικό ρυθμό που φωτογράφιζε ο Γουϊνογκραντ μετέτρεψε το κλίκ της μηχανής του σε δικό του,σωματικό του, χειρονομιακό του τικ.
