Στην ιστορία κάθε λαού υπάρχει ένα μικρό-κατ’αλλους μεγάλο-κεφάλαιο γιά την οφειλόμενη συγγνώμη προς κάποια επίλεκτα μέλη του.

Εμείς οι Ελληνες την οφείλουμε στο Σωκράτη,οι Εβραίοι στο Χριστό, οι Ιταλοί στον Τζιορντάνο Μπρούνο ή στον Γαλιλαίο, οι Γάλλοι στον Σελίν ή στον Σαντ, οι Ρώσοι στο Ντοστογιέφσκι κ.ο.κ
 

 

Η άκρα ταπείνωση σαν αξιοπρέπεια αυτοπροσωπογραφούμενη

 

Εχουν και οι Ολλανδοί να ζητήσουν τις δικές τους συγγνώμες και μάλιστα από πολλούς. Απ’τον Μπαρούχ Σπινόζα, απ’τον Βερμεερ ή απ’τον Φρανς Χαλς. Καμμιά όμως δεν τους βαραίνει τη συνείδηση τόσο όσο η συγγνώμη που οφείλουν στον Ρέμπραντ. Και οι λόγοι είναι πολλοί, απ’τους οποίους ο πιό αμελητέος είναι ότι μεγάλο μέρος της Ολλανδικής οικονομίας σήμερα βασίζεται στη φήμη του ονόματος του Ρέμπραντ, που δεν είναι κάτι άλλο παρά η δίκαιη φήμη της τέχνης του. Για τους ίδιους λόγους που ο Ρέμπραντ πτώχευε στα 1656, με επίσημη δικαστική διαδικασία, γιά τους ίδιους ακριβώς λόγους κερδοσκοπούν και πλουτίζουν σήμερα οι Ολλανδοί ή οι μεταπράτες τέχνης: γιά την και από την τέχνη του.

Ποιά είναι η συμμετοχή στο ΑΕΠ Ολλανδίας των δικαιωμάτων τέτοιων ανεπίληπτων και κοσμαγάπητων εργων τέχνης;

Το να πτωχεύεις εκείνα τα χρόνια ήταν πολλαπλάσια οδυνηρότερο απότι σήμερο. Το πτωχευτικό δίκαιο εκείνης της εποχής ήταν ανελέητο προς τον πτωχεύσαντα και δεν του άφηνε καμμιά διέξοδο ανθρωπιστικής διαφυγής . Σήμερα σίγουρα τα πράγματα-σκληρά καθεαυτά-δεν είναι τόσο ανελέητα. Υπάρχει μιά στοιχειώδης πρόνοια γι’αυτόν που ατύχησε στην επαγγελματική του δραστηριότητα. Τότε όμως μιά τέτοια πρόνοια ήταν απλά αδιανόητη νομικά και ο πτωχεύσας βρισκόταν στο απόλυτο έλεος του δανειστή του.

Jan Six: αριστοκρατικός, λόγιος και ο μόνος ελεήμων δανειστής του Ρέμπραντ

Ο Ρέμπραντ είχε την ατυχία να έχει δανειστές ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες,πολιτικούς- που σαν κάθε συνεπής πολιτικός- ήταν ιδιαίτερα εκδικητικοί και διεκδικητικοί όταν καταστρατηγούνταν τα προνομιακά τους δικαιώματα. Έτσι η διεκδίκηση των δανεισθέντων από τη μεριά τους ασκήθηκε με όλη εκείνη την βία, την ένταση, το φανατισμό και τη συνέπεια που οι πολιτικοί ασκούν την εξουσία τους, όταν απαιτούν την ικανοποίηση των δικών τους συμφερόντων.

Jaen Francen: ανελέητος και κακόγουστος. Επέστρεψε σαν απαράδεκτο το ατμοσφαιρικό χαρακτικό που έκανε γι'αυτόν ο Ρέμπραντ

Τα χρέη του Ρέμπραντ δημιουργήθηκαν κυρίως με την αγορά του σπιτιού του. Προκειμένου να το αγοράσει αναγκάστηκε να δανειστεί. Το σπίτι ήταν σε σχετικά υποβαθμισμένη περιοχή αλλά ήταν μάλλον μεγάλο. Ο λόγος που το ήθελε μεγάλο ήταν ότι σ’αυτό θα εγκαθιστούσε το στούντιο του-που γιά ένα φιλόδοξο καλλιτέχνη του βεληνεκούς του, που οραματιζόταν μεγάλες μνημειακές συνθέσεις-απαιτούνταν να είναι ανάλογα μεγάλο, γιά να χωράει τους πελώριους καμβάδες-δύο, τριών, τεσσάρων, πεντε ή ακόμη και έξι μέτρων πολλές φορές. Παράλληλα, από μιά παθιασμένη αφοσίωση στη τέχνη του, προέβαινε πολύ συχνά σε παράλογες αγορές έργων τέχνης, που βρίσκονταν σαφώς έξω από τις οικονομικές του δυνατότητες(λιμπιζόνταν ακόμη και το Πορτραίτο του Μπαλτασάρ Καστιλιόνε, του Ραφαήλ! Τελικά συμβιβαστηκε στο να το αντιγράψει μόνο).

Ο Ραφαήλ κατά Ρέμπραντ!
 

Ως τα μέσα περίπου της καριέρας του κατάφερνε να ισορροπήσει την κατάσταση και να την ελέγχει σε κάποιο βαθμό.

Οταν δεν έρχονταν πελάτες, αυτοπροσωπογραφούνταν στο μεγάλο, άδειο στούντιο

Και τότε ξεσπάει η καταιγίδα που θα ερημώσει το μέχρι εκείνη την εποχή εύθυμο σπιτικό του: πεθαίνει η γυναίκα του και παράλληλα ξεκινά ο πρώτος Αγγλοολλανδικός πόλεμος. Το πρώτο σημαίνει ότι χάνει τη δυνατότητα οικονομικής στήριξης από τον μόνο κοντινό του χρηματοδότη, τη γυναικα του και την εύπορη οικογένεια της και η όποια περιουσία είχε η ίδια μεταβιβάζεται στο παιδί τους, χωρίς να έχει ο ίδιος οποιαδήποτε δυνατότητα διαχείρισης που να του προσπορίζει χρήμα .Από την άλλη ο Αγγλοολλανδικός πόλεμος γονατισε την Ολλανδική οικονομία, αφού πέρα από τις πολεμικές καθευτό ζημιές, ο αποκλεισμός διέκοψε ολόκληρο το ολλανδικό εμπόριο και την αλιεία. Έτσι η πελατεία του Ρέμπραντ περιορίστηκε δραστικά.

Ισως η πιό συγκλονιστική μούσα όλων των εποχών: η γυναίκα του Σάσκια

Σου φαίνεται ότι κάποια επιλογή που κάνει η μοίρα γιά μερικούς ανθρώπους, στεφανώνεται και από ανάλογες επιλογές που κάνουν αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι γιά τη μοίρα τους. Εκείνη τη περίοδο ο Ρέμπραντ είχε υιοθετήσει-αυτό που έμελλε να γίνει και το σήμα κατατεθέν της ίδιας του της τέχνης- ένα είδος εξπρεσσιονιστικής, υγρής, υδαρούς, πλατειάς και χυμώδους πινελιάς, που συνδυαστικά με τον έντονο και δραματικό σκιοφωτισμό ,απείχε πολύ από τη προσεγμένη, περιγραφική ,αναλυτική πινελιά και τον επίπεδο και ανάλογα περιγραφικό φωτισμό των άλλων ζωγράφων. Αυτή η τεχνική γιά πελάτες που αναζητούσαν φωτογραφική ακρίβεια αλλά και κολακευτικό εξωραϊσμό  σοκάριζε και απομάκρυνε πολλούς υποψήφιους πελάτες ή -ακόμα χειρότερο-τους οδηγούσε στο να επιστρέφουν τα έργα πίσω κι έτσι εκατοντάδες εργατοώρες και χρήματα ξοδεμένα σε πρώτες ύλες να πηγαίνουν χαμένα. Φυσικά και μπορούσε να ζωγραφίσει με τον συμβατικό τρόπο.Τόχε κάνει και τόχε αποδείξει αυτό. Η επιδερμική όμως περιγραφή-κατακτημένη πιά και χωνεμένη εμπειρία-η αναλυτική πιά πινελιά δεν είχε να προσφέρει στην ανάγκη του γιά μιά νέα εκφραστική. Οι μεγάλοι αναλυτικοί, αργά ή γρήγορα, αν είναι και γενικά μεγαλοι διανοητές-και ο Ρέμπραντ ήταν- θα προχωρήσουν σε μιά νεα σύνθεση στη τέχνη τους, το αναλυμένο σύμπαν θα το ανασυνθέσουν. Είναι μιά άφευκτη αναγακαιότητα αυτό, είναι κάτι το αναπόδραστο και μοιραίο. Δεν μπορούσε λοιπόν ο Ρέμπραντ, χάριν της ευμαρειας και μόνο, να γυρίσει στην ανία και την πλήξη της αναλυτικής, λεπτομερειακής ζωγραφικής. Ιδιοσυγκρασιακά δεν το ανέχονταν. Κι έτσι άνοιξε διάπλατη τη πόρτα στη μοίρα που του παρουσιάστηκε με τη μορφή της πτώχευσης.

Η πινελιά σαν λειτουργική της εκφραστικής του σκάμματος της ψυχής

Κήρυξη σε πτώχευση σήμαινε ότι οι δανειστές του γίνονταν κάτοχοι όλης της κινητής και ακίνητης περιουσίας του καθώς και τυχόν δικαιωμάτων του που τυχόν είχε έναντι τρίτων. Γιά μας που είμαστε ενήμεροι της μορφής του Ρέμπραντ και της σημασίας του στην Ιστορία, σήμαινε ότι όλο το καλλιτεχνικό του προϊόν, που τηνπερίοδο της πτώχευσής του βρίσκονταν στα χέρια του, τα λοιπά έργα τέχνης που επίσης κατείχε ( και που εν δυναμει είναι εργαλεία δουλειάς γιά ένα καλλιτέχνη) αλλά ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΤΑ ΙΔΙΑ ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΤΟΥ, όπως πινέλα, καμβάδες, χαρτιά, τσίγκοι, μελάνια, χρώματα, καβαλέττα, πρεσσες, ολα δηλαδή αυτά που θα του δίναν δικαίωμα, έστω και μετά τη πτώχευση, να συνεχίζει να ζεί και να παράγει πρωτογενές έργο, όλα αυτά έρχονταν στη κατοχή των δανειστών του, που άχρηστα γι’αυτούς καθεαυτά, θα τα έβγαζαν-όπως και έκαναν-σε δημοπρασία.