Και να θες ν' αγιάσεις, δεν σ' αφήνει... Έτσι συνεχίζω με τα υπέροχα, λαγαρά ελληνικά του Γεωργίου Παπανδρέου β᾽, όπως άλλωστε συνεχίζει και αυτός.
Δεν είναι μόνον ότι μας είπε ότι άνευ μέτρων ο Έλλην «δεν θα είχε πού την κεφαλήν
κλίνει» (μπορεί να εννοούσε και
κλείνει, αλλά το προφορικό τον έσωσε), αλλά πλέκοντας το εγκώμιο του κόμματός του είπε πως «
Το ΠΑΣΟΚ έχει πάντα στην κόκκινη γραμμή της το συμφέρον της πατρίδας».
Σε πρώτη φάση, αναρωτιέσαι ποια είναι ΑΥΤΗ που έχει στην γραμμή ΤΗΣ το συμφέρον. Δεν είναι το ΠΑΣΟΚ, γιατί θα ήταν η γραμμή ΤΟΥ. Αλλά ας πούμε ότι μπέρδεψε τα γένη ο πρεμιέ μινίστρ, δεν θα είναι και η πρώτη φορά. Αυτή η κόκκινη γραμμή, τι ορίζει; Χτυπάω στο Γκουγκλ «Παπανδρεου + κοκκινη γραμμη» για να πάρω μια ιδέα. Και νά σου:
«κόκκινη γραμμή η επιβίωση του έθνους»
«κόκκινη γραμμή η επιβίωση της χώρας»
«κόκκινη γραμμή η σωτηρία της χώρας»
«κόκκινη γραμμή η αποφυγή της χρεωκοπίας»
«κόκκινη γραμμή η επιστροφή των δανεικών»
«κόκκινη γραμμή το εθνικό συμφέρον»
Πολλές κόκκινες γραμμές παιδάκι μου... κοκκίνησε το γραπτό σου. Κι όλα αυτά στην πρώτη σελίδα... Αλλά αυτή η
κόκκινη γραμμή, τι ακριβώς είναι; Γιατί είναι κόκκινη και όχι μαύρη; Κίτρινη φλούο; Και γιατί ειναι γραμμή;
Ανατρέχω στη βιβλιογραφία.
Thin red line (
λεπτή κόκκινη γραμμή) είναι η έκφραση, που μας έρχεται φυσικά από το εξωτερικό, αλλά όχι από την Αμερική (ή πάντως όχι απευθείας). Έρχεται από το ηρωικό 93ο σύνταγμα των Σκωτσέζων χαϊλάντερς (οι κανονικοί, όχι οι απέθαντοι που γίνανε ταινία) που απώθησαν τους κακούς Ρώσους στη Μπαλακλάβα το 1854.
Η
περιγραφή της μάχης της Μπαλακλάβα στις εφημερίδες δημιούργησε αυτή την έκφραση που πέρασε στην Βρετανική μυθολογία: ότι το σύνταγμα (που ήταν ντυμένο στα κόκκινα, οπότε RED) στήθηκε σε δύο σειρές (οπότε THIN LINE) και προστάτευσε το στράτευμα από το Ρώσικο ιππικό.
Για την
ακριβή διατύπωση και την πατρότητα της φράσης υπάρχουν κάποια ερωτηματικά, αλλά αυτά δεν θα μας απασχολήσουν: η έκφραση παγιώθηκε στα Αγλικά και αναφέρεται κυρίως στους
ανθρώπους που σχηματίζουν την λεπτή κόκκινη γραμμή/ ανθρώπινο τοίχος για να προστατεύσουν τους υπόλοιπους, και είναι ανυποχώρητοι. Τώρα, γιατί χρησιμοποιούμε μια έκφραση εισαγωγής ενώ έχουμε πλήθος παραδείγματα της δικής μας γλώσσας και ιστορίας για να δηλώσουμε το
όριο, την τελευταία γραμμή άμυνας, αυτό οφείλεται στο κόμπλεξ κατωτερότητας που έχουμε αναπτύξει απέναντι των Βρετανών και των Αμερικανών.
Πολλά χρόνια μετά τη μάχη της Μπαλακλάβα, ο Τέρενς Μάλικ έκανε μια απίστευτη ταινία με τίτλο
The Thin Red Line. Ήταν μια εξόχως άνιση και ποιητική ταινία με θέμα μια ομάδα αμερικανών στρατιωτών στον δεύτερο πόλεμο, που επανέφερε τη φράση ως Αμερικανιά πλέον. Η χρήση της δεν ήταν πολύ ταιριαστή, αλλά ουδείς ενοχλήθηκε.
Αμερικανιά, είπατε; Στη χώρα μας δύο είναι οι εξέχοντες εκπρόσωποι του Αμερικανισμού: ο προαναφερθείς Γιώργος Παπανδρέου του ΠΑΣΟΚ και ο Αλέξης Παπαχελάς της
Καθημερινής. Έτσι αν μπείτε στο ηλεκτρονικό αρχείο του ΠΑΣΟΚ ή της
Καθημερινής θα μπορέσετε εύκολα να βρείτε από πότε χρησιμοποιείται αυτή η φράση στον ελληνικό δημόσιο διάλογο, και με πόσο λάθος σημασία.
Το φθινόπωρο πρόσεξα τη φράση να επανέρχεται επίμονα στα κείμενα του Παπαχελά και στους λόγους του Παπανδρέου (ο Σαμαράς ακολούθησε με καθυστέρηση) και κατάλαβα ότι άλλη μια παροιμιώδης έκφραση είχε δημιουργηθεί στα ελληνικά, ένα ρητορικό σχήμα, μια μπαρούφα, κατάλληλη για μεγαλόσχημους πολιτικούς και δημοσιογράφους, μεταφράζοντας τις λέξεις της αγγλικής αλλά με καινούργια σημασία, δίχως σημειολογική μεταφορά (κάτι αντίστοιχο είχε γίνει με την
λευκή πετσέτα). Ουδεμία σχέση με Σκωτσέζους φαντάρους, τώρα η κόκκινη γραμμή παραπέμπει σε στυλό γυμνασιάρχη, σε ισολογισμούς, σε στροφόμετρο*, σε λέιζερ...
(*βλ. και τα σχόλια για μεταγενέστερο συμπλήρωμα)
