Καλωσορίζοντας την έλευση του φθινοπώρου με τον Σεπτέμβρη που μόλις εμφανίστηκε, μετά την μερική χαλάρωση του καλοκαιριού άρχισε για όλους μας η προετοιμασία και η προσαρμογή στα προσεχή γνωστά και άγνωστα της καθημερινότητας, στην εργασία, στο σχολείο, στην κάλυψη αναγκών της οικογένειας, της κατοικίας κ.ά.
Η 1η Σεπτέμβρη, αρχή της Ινδίκτου θεωρείται πρώτη μέρα της θρησκευτικής χρονιάς η οποία γιορτάζεται με λαμπρότητα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Την εποχή που ήκμαζε η πολίτικη Ρωμιοσύνη σε αρκετά σπίτια συνήθιζαν το βράδυ της παραμονής, ένα από τα μέλη της οικογένειας να κοιμάται σε συγγενικό σπίτι παίρνοντας μαζί το εικόνισμα της Παναγίας, για να επιστρέψει νωρίς το πρωί με την εικόνα για ποδαρικό. Η εκκλησιαστική Πρωτοχρονιά σε πολλά μέρη της Ελλάδας συνδυάζεται και ως αρχή του γεωργικού έτους. Στη Ρούμελη, 1η του Σεπτέμβρη, επικρατούσε η συνήθεια ο παπάς να επισκέπτεται τα σπίτια για αγιασμό.
Οι δημώδης ονομασίες του Σεπτέμβρη είναι πολλές και ποικίλες. Σποριάτης, Τρυγητής, Τρυγομηνάς, Τρύγος, Πετιμεζάς, Πρωτοβρόχια, Χεινόπωρος, Ορτυκολόγος (από την αποδημία των ορτυκιών για τις θερμές χώρες), Σταυρίτης, Σταυριώτης ή Σταυρός (από την γιορτή του Τιμίου Σταυρού). Σχετίζονται με τα εποχικά και τα μετεωρολογικά φαινόμενα, τις αγροτικές εργασίες και τις γιορτές. Με τα πρωτοβρόχια, οι γεωργοί αρχίζουν να προετοιμάζονται για τη σπορά σιτηρών και οσπρίων. Αυτή την περίοδο καλλιεργούν κρεμμύδι, ξηρούς καρπούς που συμβολίζουν την αφθονία της επερχόμενης συγκομιδής και σκόρδο που θεωρείται αποτρεπτικό της βασκανίας.
Ένα άλλο σημαντικότατο γεγονός αυτού του μήνα είναι ο τρύγος, ο οποίος αρχίζει με τραγούδια, χαρές και ποικίλα έθιμα κατά τόπους. Η λαϊκή σοφία μνημονεύει: «το τραγούδι με τον τρύγο, το παραμύθι τον Δεκέμβριο».
Κάποτε από την Θράκη ως την Πρίγκηπο οι πεδιάδες κι οι κατηφοριές των λόφων με τους απέραντους αμπελώνες έδιναν τις καλύτερες ποικιλίες σταφυλιών: «ροζακιά», «μοσχάτα», «ροδίτες», «τσουμπιανές», «άλπεχλιβάνια», με κυρίαρχο είδος το «μαύρο» σταφύλι με πολύ τανίνη.
Επίσης την ίδια εποχή κυνηγούσαν άφθονα ορτύκια τα οποία μαγείρευαν με διάφορους τρόπους ως μεζέ στο κρασί τους.
Ορτύκια με σπανάκι
6 ορτύκια
1 κιλό σπανάκι
3 κουταλιές σούπας βούτυρο
½ ποτήρι κρασί
2 κουταλιές φρέσκο βούτυρο
αλάτι, πιπέρι
½ κουταλάκι γλυκού ζάχαρη
Καψαλίζουμε τα ορτύκια. Καθαρίζουμε τα εντόσθια, τα πλένουμε και τα στεγνώνουμε με χαρτί κουζίνας. Τα ροδίζουμε με 3 κουταλιές βούτυρο. Τα σβήνουμε με το κρασί, πασπαλίζουμε με αλάτι, πιπέρι και ζάχαρη, προσθέτουμε ½ ποτήρι ζεστό νερό και τα αφήνουμε να σιγοψηθούν.
Καθαρίζουμε και πλένουμε το σπανάκι, το σουρώνουμε, το σωτάρουμε με 2 κουταλιές βούτυρο και το προσθέτουμε στα ψημένα ορτύκια. Αφήνουμε να πάρει 1-2 βράσεις (2-3 λεπτά) και τα σερβίρουμε ζεστά.
Σταφύλι γλυκό του κουταλιού
1 κιλό ρόγες σταφύλι (δίχως κουκούτσι)
1 κιλό ζάχαρη
½ ποτήρι νερό
Χυμό από 1 λεμόνι
1 μασουράκι βανίλια
100 γρ. αμύγδαλα άσπρα ανάλατα ή
100 γρ. κουκουνάρια ή
50 γρ. αμύγδαλα, 50 γρ. κουκουνάρια
Πλένουμε και σουρώνουμε το σταφύλι. Βράζουμε και δένουμε σε σιρόπι τη ζάχαρη με το νερό και τον χυμό ½ λεμονιού. Ρίχνουμε το σταφύλι, τα αμύγδαλα ή τα κουκουνάρια ή προαιρετικά 50 γρ. αμύγδαλα και 50 γρ. κουκουνάρια, και τη βανίλια. Όταν δέσει το σιρόπι αποσύρουμε την κατσαρόλα, αφήνουμε το γλυκό να κρυώσει και το αδειάζουμε σε γυάλινα μπολάκια.
